Hugur - 01.01.2006, Page 58

Hugur - 01.01.2006, Page 58
56 Jón A. Kalmansson unnar við trúarbrögðin virðist mér vera sú að í trúarbrögðunum er einmitt fólginn djúpur skilningur á því í hverju „varanlegir hagsmunir mannsins" eru fólgnir. Raunar fela trúarbrögðin í sér víðustu sýn á mannlega hagsmuni sem hugsast getur - frá sjónarhóli eilífðarinnar. Þótt nytjastefnan, sem veraldleg siðfræði, geti ef til vill ekki deilt hinu guðlega sjónarhorni trúarbragðanna til fulls, þá virðist mér Mill hafa séð fyrir sér að útsýni nytjastefnunnar yfir mannleg málefni og hagsmuni væri eins nálægt hinum trúarlega sjónarhóli og mögulegt er. Nytjastefnumaðurinn á hvorki að dæma um gott og illt út frá stundarhagsmunum þessa eða hins einstaklings, hóps, samfélags né jafn- vel alls mannkyns. Dómar hans eiga að grundvallast á víðasta mögulega sjónarhorni; á vegferð mannsins til þroska, viðleitni hans til að gera dýrustu og bestu möguleika sína að veruleika. Hann á undantekningarlaust að spyrja sig hvaða persónulegu eiginleikar, siðferðisreglur og breytni stuðli að pessu markmiði. Sama gildir þegar einstaklingurinn leggur dóm á hvað hann eigi að gera úr lífi sínu og hvað skiptir hann mestu máli. Hann á ekki að gera það út frá skammtímasjónarmiði, til dæmis út frá því hvað veldur honum eða öðrum ánægju eða sársauka í augnablikinu. Hann á einungis að miða við það besta sem í honum býr, það besta sem hann getur orðið. Leggi hann dóm á hagsmuni sína út frá þrengra sjónarhorni, út frá sjónarmiði „líðandi stund- ar“, þá gerir hann sjálfum sér rangt til. I flestum trúarbrögðum heims er að finna, í einhverri mynd, þetta einfalda boðorð: Þú skalt ekki morð fremja. Þótt hinn trúaði fylgi ekki þessu boðorði vegna nytsemi þess, heldur vegna þess að hann trúir á guð og á orð guðs, þá er sú réttlæting boðorðsins að minnsta kosti fullkomlega skiljanleg að það byggist á „nytsemi í víðustu merkingu, grundvallaðri á varanlegum hags- munum mannsins á þroskabraut hans“. Sömu sögu er að segja um Gullnu regluna og Kærleiksregluna sem Jesús boðaði. Allar þessar reglur eru réttlæt- anlegar út frá nytsemi í víðustu merkingu. Nytjahyggjumaður getur með ámóta hætti og hinn trúaði álitið að þessar reglur hafi svo djúpa þýðingu fyr- ir „varanlega hagsmuni mannsins" að við ættum að gera allt sem í okkar valdi stendur til að fylgja þeim, gera þær að „öðru eðli“ okkar, og víkja ekki frá þeim. Hann getur litið á þær sem „heilagan" kjarna siðferðisins sem upp- söfnuð reynsla mannsins í þúsundir ára sýni að betra sé að halda sig við gegnum þykkt og þunnt. IV. Nauðsynleg morð Óhætt virðist að segja að ofangreind túlkun nytjastefnunnar gangi gegn þeirri túlkun sem hylli nýtur meðal fylgjenda kenningarinnar nú um stundir. Nærtækast er að vísa til skrifa Kristjáns Kristjánssonar heimspek- ings, kunnasta túlkanda nytjastefnunnar á Islandi í seinni tíð. I grein sem Kristján skrifar um klípusögur segist hann óa við afstöðu sem „krefst þess að við höfumst ekki að“ í aðstæðum eins og lýst er í dæminu af ferða-
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168
Page 169
Page 170
Page 171
Page 172
Page 173
Page 174
Page 175
Page 176
Page 177
Page 178
Page 179
Page 180
Page 181
Page 182
Page 183
Page 184
Page 185
Page 186
Page 187
Page 188
Page 189
Page 190
Page 191
Page 192
Page 193
Page 194
Page 195
Page 196
Page 197
Page 198
Page 199
Page 200
Page 201
Page 202
Page 203
Page 204
Page 205
Page 206
Page 207
Page 208
Page 209
Page 210
Page 211
Page 212
Page 213
Page 214
Page 215
Page 216
Page 217
Page 218
Page 219
Page 220
Page 221
Page 222
Page 223
Page 224
Page 225
Page 226
Page 227
Page 228
Page 229
Page 230
Page 231
Page 232
Page 233
Page 234

x

Hugur

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.