Hugur - 01.01.2006, Page 87

Gríski draumurinn um konulausan heim
85
hverfa milli kynjanna. Annars vegar höfum við Aþeninga, hins vegar konur.
Karlinn er skilgreindur út frá þátttöku sinni í pólitísku samfélagi, en konan
er skilgreind út frá því kyni sem hún tilheyrir. Þannig er engu h'kara en
aþenskir karlmenn eigi einir heima innan skilgreiningar Aristótelesar á
manneskjunni sem „pólitísku dýri“. Samkvæmt Aristótelesi er það hluti af
náttúru mannsins að tilheyra pólitísku samfélagi og hverjum þeim sem ger-
ir það ekki mistekst að raungera mannlega möguleika sína.
Jafnvel þótt Grikkland til forna eigi ekkert nafn yfir „aþenskar konur", þá
var það kvenkynsvera sem gaf Aþeningum nafn sitt: gyðjan Aþena. Þetta gæti
virst þversagnakennt en hér ber að veita því athygli að Aþena er sú karlmann-
legasta af gyðjunum, dóttir sem er verðug föður síns Seifs og fædd af honum
einum. Án nokkurrar kvenlegrar íhlutunar stökk hún út úr höfði hans, full-
sköpuð og vopnum búin, en réttur til vopnaburðar var annars bundinn við
karla. Imynd Aþenu virðist gegnsýrð af Seifi að því leyti að kvenlegir eigin-
leikar hennar eru að mestu bældir niður, þ.e. hið kvenlega er til staðar en nær
ekki að raungerast í þessari fremur karlmannlegu stúlku.. I Hollvœttum lætur
Æskýlos Aþenu hafa orð á karlmannlegu eðli sínu á eftirfarandi hátt:
Því engri móður er að þakka fæðing mín;
í öllu, nema hjúskap, dreg ég karlmanns taum
og læt mér annt um föður rétt af heilum hug.13
í þessu ljósi öðlast goðsagan um konurnar sem kjósa Aþenu sem verndar-
gyðju borgarinnar sérkennilega kaldhæðinn blæ. Svo gæti virst að með því að
kjósa gyðju sem verndara sinn hafi konurnar unnið að minnsta kosti hálfan
sigur. En hið gagnstæða virðist eiga við: sú staðreynd að borgin þiggur nafn
sitt af gyðju verður frekar til þess að dylja stöðu kvenna sem utangarðs í fjöl-
skyldu og samfélagi. Nafnið „Aþena“ gæti alið á þeirri trú að konur séu í
aðalhlutverki í borgríkinu.
Pandórugoðsögnin: konan ber dauðann með sér
Varla kemur á óvart að engin goðsögn er til sem útskýrir uppruna aþenskra
kvenna, engin kvenleg hliðstæða við karlkyns goðsögnina um „hinn jarð-
borna“. Hins vegar er til goðsögn um uppruna kvenkynsins, eða „kynþáttar
kvenna", eins og Hesíodos orðar það í Goðakyni sínu. I þessu skáldlega verki
um uppruna guða og manna sem samið er í kringum 700 fyrir Krist skrifar
Hesíodos að „kynið sem beri dauðann með sér, kynþáttur kvenna“14 sé upp-
þessa staðhæfmgu: í Lýsiströtu, línu 56, finnum við orðasambandið attikaigynaikes („konur Att-
íku“; Loraux, The Children of Athena, s. 117, nmgr. 28) og í Þesmoforiazusai [Konur að halda
hátíð Demetru heilaga] fmnum við orðið astai („kvenborgarar"; sama rit, s. 119, nmgr. 38). En
þetta eru einöngruð tilvik.
13 Grtskir harmleikir, s. 103 (línur 736-738).
14 Hesíodos, Goðakyn, lína 591.