Hugur - 01.01.2006, Page 123

Ritgerðin endalausa
121
Derrida eða hafna honum alfarið. Verk hans virðast ekki skrifuð í heimspeki-
legum stíl sem taka beri alvarlega og jafnvel má frekar h'ta á þau sem leik að
orðum og hugmyndum af toga skáldskapar eða mælskufræði. Þessi leikgleði
orðanna virðist ekki hlýða lögmálum rökfræðinnar sem segja til um forsend-
ur réttnefndrar heimspekilegrar orðræðu. I stuttu máli standast skrif Derrida
ekki einföldustu kröfur setningarökfræðinnar og því er full ástæða til að
hafna þeim á þeirri forsendu að þau séu ekki heimspeki - nema ef vera skyldi
að þau megi heita beinlínis and-heimspekileg.
Eigum við að fallast á þessa platonsku gagnrýni í garð Derrida? Er tregða
okkar gagnvart því að ganga inn í veröld hans, og taka verk hans alvarlega,
vel ígrunduð? Svo virðist vera, ef við gerum ráð fyrir að aðför Platons að
skáldunum, gegn orðræðu af tagi mælskulistar og skáldskapar, þ.e. þeirri orð-
ræðu sem ekki miðast við sannleikann, hafi verið fyllilega réttmæt. En veiga-
mikil rök hníga að því að efast um réttmæti þessarar aðfarar.
Meginrökin eru að mínu mati sú að aðför Platons er sjálf af toga ljóðlist-
ar og mælskulistar. Jafnvel má líta á hana sem ofbeldisfulla og óskynsamlega
árás á sakleysingja: skáld, fræðara og mælskumenn. Ég segi sakleysingja af því
að engar sönnur eru færðar á að þeir hafi í raun verið í andstöðu við sann-
leika eða skynsemi eða þá heimspeki sem Sókratesi og Platoni var svo annt
um. Sannleikurinn er sá að það eru Platon eða Sókrates (eða báðir) sem taka
upp á því að úthrópa þessa hópa fólks sem óvini sannleikans, skynseminnar
og heimspekinnar, með tilvísun til þess sem Sókrates og Platon töldu vera
eintóm klækjabrögð, valdaleiki og mælskubrelli.
Og þar með er komið að annarri ástæðu þess að efast um aðför Platons
gegn málfari af tagi skáldskapar og mælskulistar (og þessi efi varðar alla
heimspeki hans á ákveðinn hátt). Ekki er nóg með að röksemdir Platons séu
reistar á öðru en hreinni skynsemi, heldur eru samræður hans, allar með
tölu, fullar af mælsku og skáldskap sem oft leggja stein í götu skilningsins.2
Og þessi fullyrðing á ekki aðeins við um Platon heldur má með góðu móti
heimfæra hana á heimspekihefðina eins og hún leggur sig: verk Aristótel-
esar, Plótínusar, heilags Agústínusar,Tómasar frá Akvínó, Descartes, Spin-
oza, Hume og Kants, verk Hegels, Marx, Nietzsches, Wittgensteins og
Quines eru uppfull af málfari af toga mælskulistar og skáldskapar. Höfund-
ar þeirra voru ekki hreinar skynsemisverur heldur lifandi verur með höfuð-
ið fullt af órum — og oft á tíðum voru þeir viti sínu fjær, í það minnsta í
skrifum sínum.3
Afþessu leiðir að ef við skirrumst við eða meinum okkur um að ganga inn
2 Hér væri misráðið að ieita að einstökum dæmum um þetta (dæmi sem sýndu Platon í andstöðu
við eigin grunnreglur) heldur ætti frekar að sjá verk Platons fyrir sér sem skáldskap og afurðir
skynsamlegrar hugsunar í jöfnum mæli.
3 Sláandi dæmi um þetta má finna í skrifiim franska heimspekingsins René Descartes. Þessi
mikli rökhyggjumaður gerði sér hugmyndir um það að dýr fyndu ekki til sársauka, úr því að þau
hefðu enga sál, og að þess vegna væri ekkert bogið við að gera tilraunir á þeim meðan þau væru
enn á lífi. Þau voru vélar. - Felist ckki í þessu gild rök til að efast um skynsemina í skrifum
Descartes, þá veit ég ekki livað rök eru.