Hugur - 01.01.2006, Page 137

Fyrirbœrafrœöin og Messías
i3S
sama hátt á hönd þeirri endurtekningu sem nær út í það óendanlega og renn-
ur þar með saman við möguleikann á ítrekun. Með öðrum orðum: sé tilurð-
arhyggjan hrakin út um dyrnar (og orðið „tilurðarhyggja" má hafa um alla þá
þætti þar sem fyrirbærafræði hins kyrrstæða verður að taka til greina mögu-
leikann á óendanleikanum sem tilheyrir fyrirbærinu engu síður en hugsjón-
inni, og reynslunni engu síður en skynseminni, eins og við vorum að komast
að raun um) laumar hún sér aftur inn um gluggann. Þannig virðist mega
draga fram þríþættan grundvallarvanda sem fyrirbærafræðin þarf að kljást við.
1. Hvert er samband hugsjónar og raunveruleika og hvort þeirra stendur nær
raunverulegri nærveru, hlutnum sjálfum? Raunveruleikinn - og hér hætti ég
á að vísa til viðfangs reynslunnar eins og það býðst í skynjun okkar - skreppur
ætíð undan. Þess vegna, og þetta er aðeins þverstæðukennt upp að vissu
marki, getur raunhyggja að endingu snúist upp í hughyggju með því að gera
ráð fyrir því að hin eina sanna nærvera sem bjóðist í reynslu okkar sé af toga
hugsjónar, sú sem birtist í formúlunni esse estpercipi (að vera er að vera skynj-
aður). A móti skal viðurkennt að hugsjónin virðist bjóða fram sterkari trygg-
ingar en raunveruleikinn — kjósi maður, í einfeldni sem jafnframt virðist
óumflýjanleg, að marka viðföng reynslunnar með því móti. Hugsjónin (sem
Husserl sækir aldrei í hugmynd Humes um skynjunina, það er í hugmyndina
um óljósa mynd, heldur í skynjunarhugtak Kants) er aldrei „þarna úti“. Hún
dvelur hið innra, í sálinni, svo nærri sálinni sem verða má og sameinast henni
svo nærveran verður algjör. Engu að síður eru einmitt alvarleg tormerki á
slíkri nánd. Eins og við sáum rétt í þessu sækir hugsjónin öðru fremur gildi
sitt í möguleikann á endurtekningu út í það óendanlega. Nærvera reynslu-
viðfangsins er vafa undirorpin og verður ekki sönnuð. Okkur er í grundvall-
aratriðum meinað um þekkingu á eðli viðfangsins — þannig getur það
myrkvast eða horfið en hugsjónareðlið \idea/ity\ verður ekki þurrkað út. Eina
ástæða þess að hugsjónin máist ekki út er að hana má endurtaka — og ekki er
laust við að þar spretti upp enn veigameiri vandi. Hugsjónin endurtekur sig
út í það óendanlega - ég mun víkja aftur að þessu orðalagi sem skiptir að
mörgu leyti sköpum - en það felur í sér að tiltekið „ekki-enn“, sú framtíð
ítrekunarinnar sem við frestum nærverunni til, smeygir sér inn í nærveruna
og skilgreinir formgerðina að endingu á forsendum ekki-nærveru.
2. Þessi fyrstnefndi vandi stendur og fellur með þeirri forsendu að hæglega
megi koma reglu á tengsl hins reynslubundna og hins forskilvitlega, en það
liggur engan veginn í augum uppi. Annars vegar má spyrja: hvað gæti tryggt
að einangrun sálarlífsins, þar sem endurtekningu hugsjónareðlisins er ætlað
að eiga sér stað, haldi merkingu sinni án skírskotunar til þeirrar hversdags-
reynslu sem sálarlífið hefði þannig losað sig undan? Um leið getum við spurt:
er réttmætt að gera ráð fyrir því að gildi „h'fsins", sem felur í sér tilvísun til
yfirburða nærverunnar jafnt sem þeirrar yfirvofandi hættu á ekki-nærveru
sem býr í sjálfum kjarna nútíðarinnar, hafi einhverja merkingu óháð ytri og
endanlegri reynslu? Eða, svo þetta sé orðað á eins kjarnyrtan hátt og auðið
er: hefði Descartes raunverulega getað verið viss um sjálfan sig á sama hátt