Hugur - 01.01.2006, Síða 158

156
Jacques Derrida
stæðri innri merkingu, nokkurs konar andlegar lífverur, menningarheimar
þar sem öll hlutverk og allar birtingarmyndir loða saman, og til þessa svara
hinar ýmsu heimssýnir; og ípriðja lagi greinarmunarins á efnislegum form-
gerðum annars vegar, þar sem meginreglan um samband tveggja hluta mið-
ast við ytra orsakasamband, og andlegum formgerðum hins vegar, þar sem
meginreglan um samband tveggja hluta miðast við það sem Husserl nefndi
síðar„hvata“ \motivation].
En endurnýjunin sem hér er á ferð er engin grundvallarbreyting og í raun
verður hún ekki til annars en að efla þá ógn sem stafar af sögustefnunni. Eft-
ir sem áður er sagnfræðin reynsluvísindi um „staðreyndir" þó að hún hafi að
vísu bætt aðferðir sínar og varpað orsakahyggju, eindahyggju \atomisme\ og
náttúruhyggju fyrir róða, tekið upp skilningsmiðaða formgerðarstefnu og
gert sig móttækilegri fyrir menningarheildum. Réttmæti þeirrar fyrirætlun-
ar hennar að byggja forskriftir á auknum skilningi á staðreyndum eykst ekki
við þetta. Það sem eykst er heimspekilegt aðdráttarafl hennar. I skjóli hins
margræða hugtaks um hið sögulega er gildum og tilvist stöðugt ruglað sam-
an — og almennt séð hvers kyns afbrigðum hins raunverulega og hverju því
sem á sér stað á sviði hugsjóna.9 Því verður að leiða kenninguna um
heimssýnina inn fyrir hin skýrt afmörkuðu útmörk sviðs hennar og halda
henni þar; ákveðinn mismunur \différence\ milli visku og þekkingar markar
útlínur þessa sviðs, sem og ákveðnir siðferðilegir hleypidómar og bráðræði.
Þessi mismunur sem ekki verður smættaður niður hlýst af því að hinn fræði-
legi grunnur er á óendanlegum skilafresti \différance\. Aðsteðjandi vandamál
lífsins útheimta hagnýt svör á vettvangi sögulegrar tilveru og krefjast þess þar
með að svörin grípi fram í fyrir hinum altæku vísindum enda geti þau ekki
beðið eftir niðurstöðum þeirra. Kerfið sem felst í þessu frammígripi, form-
gerð svarsins sem knúið er fram, er það sem Husserl nefnir heimssýn. Með
nokkrum fyrirvörum mætti segja að hann ætli henni stöðu og merkingu
„bráðabirgðasiðferðis“,10 hvort heldur einstaklingsbundins eða félagslegs.
Fram að þessu höfum við einkum beint sjónum að vandanum um „form-
Með skírskotun til þeirrar valdstilfinningar sem hlotist getur af sögulegri afstæðishyggju skrif-
ar Husserl: „Vitaskuld stöndum við fast á því að grunnreglurnar sem gilda [...] um afstætt mat
af þessum toga heyra undir svið hugsjónanna. Sagnfræðingurinn sem fetlir gildisdóma og vill
ekki takmarka sig við að skilja hrein þróunarferli [þ.e. staðreyndirnar] getur aðeins haft þetta
svið að forsendu en ekki lagt grunn að því sem sagnffæðingur. Forskriftina sem afmarkar svið
stærðfræðinnar er að finna í stærðfræðinni, rökfræðinnar í rökfræðinni, siðfræðinnar í siðfræð-
inni o.s.frv." (Husserl, Philosophie als slrenge Wissenscbaft, s. 54).
„Viska eða heimssýn [...] tilheyrir tilteknu menningarsamfélagi og tímaskeiði. Með skírskotun
til skýrustu birtingarmynda hennar má með fýllilega merkingarbærum hætti ekki einungis ræða
um menntun og heimssýn ákveðins einstaklings, heldur einnig tímaskeiðs." Husserl heldur því
ennfremur fram að það sé þessi viska „sem veitir fiillkomnasta svarið sem völ er á við ráðgátu
lífs og heims, þ.e. gefúr kost á bestu leiðinni sem möguleg er til að leysa og skýra á fullnægj-
andi hátt þann ágreining um grunnatriði lífsins, af fræðilegum og verklegum toga, sem reynsl-
an, viskan og einber sýn á heiminn og lífið megna aðeins að takmörkuðu leyti að sigrast á“
(Husserl, Phi/osophie als strenge Wissenschaft, s. 58-59). „I lífsins ólgusjó, andspænis þeirri verk-
legu nauðsyn að taka afstöðu gat maðurinn ekki beðið þess að vísindin kæmu fram - ef til vill
mörgum árþúsundum síðar - að þvf gefnu að hann hafi þá yfirhöfúð haft yfir að ráða hugmynd-
inni um ströng vísindi" (sama rit, s. 63-64).