Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 162

i6o
Jacques Derrida
annað en hún og er forsenda þess að hún geti iðkað ætlandina. Þessi mót-
tækileiki er h'ka opnun sem jafnframt er ómissandi. I Hugmyndum I lætur
Husserl hjá líða að lýsa og grafast fyrir um hylé á forsendum þess og í hreinni
frumlægni þess, svo og að kanna möguleikana sem felast í því sem hann
nefnir formlaust efni og efnislaust formf ' en heldur sig þess í stað við þau
tengsl hylé og morfé sem samsetningin lætur í té. Allt þetta stafar af því að
sundurgreiningar hans markast af hugmyndinni um samsettan tímanleika
(og má ekki segja að það sama gildi á einn eða annan hátt um allar greining-
arnar sem síðar komu?).17 En í allri sinni dýpt og hreinu séreðli er hylé um-
fram allt efniviður tímans. Hylé er það sem gerir sjálfa tilurðina mögulega.
Við þessar tvær endastöðvar opnunarinnar og í sjálfum innviðum forskilvit-
legrar formgerðar vitundarinnar opinberast þörfin fyrir tilurðarbundna sam-
setningu og hina nýju „forskilvitlegu skynjunarfræði“ sem þaðan í frá er
stöðugt að boða komu sína en er að vísu ævinlega slegið á frest. Innan henn-
ar er Annarleikanum ogTímanum ætlað að láta í það skína hvernig þeir eru
ómissandi þættir í heildinni. Kjarni málsins er sá að samsetning annarleik-
ans og tímans leiðir fyrirbærafræðina inn á svæði þar sem „frumregla allra
frumreglna“ hennar (sem er að okkar mati frumspekileg frumregla hennar: hið
upphaflega auðsæi og nærvera hlutarins sjálfs, „í eigin persónu“) er ofurseld
róttækum efa.18 I það minnsta sjáum við að færslan af sviði formgerðarinn-
ar yfir á svið tilurðarinnar jafngildir rofi eða sinnaskiptum, hvorki meira né
minna.
Áður en við tökum til við að fylgja eftir þessari hreyfingu innan fyrirbæra-
fræðinnar, og færslunni yfir í tilurðargreiningar, skulum við doka við eitt
augnablik og leiða hugann að öðru vandamáli sem tengist markalínum.
Oll þau vandasömu hugtakalíkön sem við höfiim beint sjónum að tilheyra
16 Husserl, Ideen I, s. 193 (§85).
17 í undirkaflanum sem helgaður er hylé og morfé skrifar Husserl einmitt: „Á því stigi rannsókn-
arinnar sem við munum halda okkur á um sinn og lætur hjá líða að kafa niður í myrk djúp
hinnar endanlegu vitundar sem setur saman gjörvallan tímanleika reynslunnar [...]“ (Husserl,
Ideen I, s. 191-192, §85). Nokkru síðar stendur: „Hvað sem öðru líður gegnir þessi undarlega
tvennd skynræns og œtlandi pop4>tj, sem myndar einingu, leiðandi hlutverki á gjörvöllu sviði
fyrirbærafræðinnar (á gjörvöllu sviðinu: þ.e. á stigi hins samsetjandi tímanleika sem ávallt þarf
að halda fast í)“ (sama rit, s. 192, §85). Litlu framar í textanum ber Husserl saman víddir hylé
í rúmi og tíma. Síðan bendir hann á, og réttlætir um leið, takmarkanir kyrrstæðrar lýsingar og
nauðsyn þess að færa sig yfir í tilurðarlýsingar: „Eins og síðari tíma rannsóknir munu leiða í
ljós er tími [...] heitið á fullkomlega aflokubu sviði sem raunar er einstaklega erfitt viðureign-
ar. I ljós mun koma að fram að þessu hefúr greinargerð okkar að vissu leyti látið veigamikið
svið liggja á milli hluta, og varð raunar að gera það, til að bægja mætti ruglingi frá því sem í
fyrstu atrennu verður aðeins séð frá sjónarhóli fyrirbærafræðinnar [...]. Hið forskilvitlega og
„altæka" [das transzendentale .Absolute"] sem við höfum orðið okkur úti um með afturfærslunni
er satt að segja ekki síðasta orðið, heldur er það eitthvað sem hefúr sjálft sett sig saman í til-
teknum djúpstæðum og algjörlega einstökum skilningi og á frumuppsprettu [Urquelle] sína í
þætti sem er sannarlega altækur þegar allt kemur til alls [in einem letzten und •wahrhaft
Ahso/uten]“ (sama rit, s. 181-182, §81). Var þessari takmörkun nokkurn tímann aflétt í síðari
verkum Husserls? I öllum stærri ritunum sem á eftir koma rekst maður á fyrirvara af þessum
toga, einkum í Reynslu og dómum, og í hvert skipti sem Husserl boðar komu „forskilvitlegrar
skynjunarfræði" (sbr. lokaorðin í Formlegri ogforskilvitlegri rökfrteði og Kartesískar hugleiðingar,
§61).
[Umrædd regla er sett fram í Hugmyndum I. Sjá Husserl, Ideen I, s. 51 (§24).]
18