Hugur - 01.01.2006, Qupperneq 202

200
Þorsteinn Vilhjálmsson
kann heldur ekkert endilega svo mikið í ensku að ekki sé læsilegra að kynna
sér efni af þessu tagi í góðri þýðingu. Margir sem starfa að rannsóknum og
fræðistörfum á þessum sviðum munu líka kannast við að menn öðlast oft
nýja sýn á efnið við að lesa um það á móðurmálinu. Sá sem þetta ritar talar
af eigin reynslu um þetta til dæmis varðandi bækur þeirra Einsteins, Hardys,
Hawkings, Weinbergs og Feynmans sem taldar eru hér á undan.
Utgáfa af þessu tagi stuðlar annars einnig að því að undirstrika að raunvís-
indin eru einum þræði gildur þáttur menningarinnar rétt eins og heimspek-
in, enda varða raunvísindi oft mannlega hugsun, hugmyndasögu og mann-
leg kjör. Þannig hefiir víxlverkun oft verið mikil í sögunni milli heimspeki og
raunvísinda. Má nefna sem dæmi að breski eðlisfræðingurinn Isaac Newton,
sem tíðum er talinn einn mesti vísindamaður sögunnar, var býsna heimspeki-
lega sinnaður og það hjálpaði honum ómetanlega í glímunni við gátur rúms
og tíma, hreyfingar og krafta. Svipað má segja um fyrirrennara hans Galíleó
Galíleí. Frakkinn René Descartes var í rauninni bæði stærðfræðingur og
heimspekingur og Charles Darwin nýtti sér bæði heimspekileg og aðferða-
fræðileg viðhorf í kenningasmíð sinni um þróunina. Albert Einstein hugsaði
mjög heimspekilega um viðfangsefni sín og hið sama má segja um danska
eðlisfræðinginn Niels Bohr. Hafa þessir tveir síðastnefndu jafnvel stundum
verið taldir til meiri háttar heimspekinga tuttugustu aldar.
Allt þetta hefiir Þorsteinn heitinn Gylfason séð og vitað þegar hann mót-
aði stefnu Lærdómsritanna í öndverðu. Ég átti því láni að fagna að koma að
verki með honum við eina af fyrstu bókunum, Afstæöiskenningu Einsteins.
Annarri eins vandvirkni og kröfuhörku hafði ég ekki kynnst áður. Annar okk-
ar hafði frumtextann fyrir framan sig en hinn þýðinguna og svo var orðunum
velt fram og aftur þar til við vorum ánægðir. Meginkröfhmar voru kristalls-
tærar: Bæði þurfti þaulhugsaður frumtextinn að skila sér og einnig átti
þýðingin að vera lipur og læsileg og á góðri íslensku. Þetta var góður skóli.
Lærdómsritin hafa alltaf verið í litlu broti sem hefur sett því skorður
hversu stórar bækur væri hægt að gefa út undir merki þeirra. I seinni tíð hef-
ur þessum skorðum þó verið hrundið með því að bindin þykknuðu og urðu
stundum tvö. Þannig skapaðist meðal annars rými til að gefa út verulegt verk
eins og Uppruna tegundanna sem er á fimmta hundrað síður í venjulegri
vasabókarútgáfu á ensku. Og sannarlega verður ekki annað sagt en þetta
merka og afdrifaríka rit Darwins sómi sér vel í þessari ritröð sem hóf göngu
sína af svo óvenjulegri framsýni og myndarskap fyrir rúmum 35 árum.
Frágangur og inngangur
Lengi vel voru Lærdómsritin valin úr hópi lítilla en mikilvægra rita í hug-
myndasögunni. Ljóst var að íslenskur lesandi mundi þurfa upplýsingar um
sögulega samhengið bak við hvert rit ogýmsar skýringar kringum það, enda
voru ritin yfirleitt ekkert léttmeti. Þannig mótaðist sú hefð að hverju riti