Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 83

Málsvörn
81
víkur kenningunni til hliðar.18 Maður hlýtur að freistast til að taka undir með Vil-
hjálmi Arnasyni: Það er „fölsk réttlæting ef ekki skálkaskjól að einskorða ábyrgð
gerandans við ásetning hans.“19
Jón nefnir raunar ekki til sögu neinar hátimbraðar kirkjukenningar um ábyrgð;
fremur má álykta að hin kristna ábyrgðarhugmynd sem honum er hugstæð sé
þegin af lestri hans sjálfs á Biblíunni. Ekkert er athugavert við það. En sé hugað
að boðskap og fordæmi Jesú Krists blasir við afar ströng hugmynd um ábyrgð á
velferð náunga okkar, ábyrgð sem ekki er síður á afleiðingum aðgerðaleysis en
beinna aðgerða. Við berum þannig ábyrgð á hlutskipti fórnarlambs glæps, er
verður á vegi okkar, þó að annar maður hafi framið glæpinn, eins og Jón minnir
réttilega á. Kröfurnar á hendur okkar eru stundum allt að því óbilgjarnar: Ef
hönd þín tælir þig til falls þá sníð hana af! Það er engin hending að hinar metn-
aðarfullu kröfur nytjastefnunnar um samábyrgð, samelsku og nauðsynleg inngrip
hafi minnt marga á boðskap Krists - og að Mill sjálfur hafi bent á tengslin þar á
milli. En Jón sér engu að síður eðflsmun á þessu tvennu: Okkur er aldrei kennt í
Biblíunni að drepa saklausan mann til að koma öðrum til aðstoðar: „Það er ein-
faldlega ekki fólgið í þeim hugmyndum um ábyrgð sem eiga sér kristnar rætur“
(s.58).
Vissulega er það rétt að eitt boðorða Biblíunnar bannar manndráp. En í klípu-
sögunum sem Jón vísar til stendur valið ekki milli þess að deyða mann og að geta
ekki komið öðrum til aðstoðar með einhverjum óskilgreindum hætti; valið stend-
ur milli þess að einn maður deyi eða fleiri deyi. Ef Jón á við það að ég beri meiri
ábyrgð á því að annar maður deyi með aðgerð minni eða ásetningi en aðgerðar-
eða ásetningsleysi þá er hann búinn að smygla inn forsendu í Biblíutúlkun sína
um að siðferðilega marktækur munur sé á athöfn og athafnaleysi ellegar á ætl-
uðum afleiðingum og einungis fyrirsjáanlegum afleiðingum (sbr. hina kaþólsku
kenningu). Jón á eftir að sýna okkur að þetta sé skilningur Biblíunnar. Sama gild-
ir ef hann vill halda því fram að maður drepi aldrei mann, samkvæmt biblíulegri
skilgreiningu, nema með beinni aðgerð. Ég er ekki guðfræðingur, fremur en Jón,
og ætla mér ekki þá dul að túlka ábyrgðarhugmynd ritningarinnar. En fljótt á litið
fæ ég ekki séð að kærleiksboðskapur Krists útiloki þann kost að grípa í hand-
fangið í sögunni um járnbrautarvagninn; ég er að minnsta kosti sannfærður um
að Kristur myndi ekki „kasta fyrsta steininum“ að þeim sem brygðist við afar-
kostum þeirra aðstæðna sem sagan lýsir með þvf að bjarga fimm frá bráðum bana
fremur en að hlífa einum.
i-5
Jón gefur lítið fyrir þá staðhæfingu mína að nytjastefnumaðurinn þjáist, ekki síð-
ur en aðrir, ef hann neyðist til að taka harmræna ákvörðun. Gunnar á Hlíðarenda
hefur samkvæmt því varla verið saurgaður af nytjahugsun, en hann velti því fyrir
18 Foot, „The Problem of Abortion and the Doctrine of Double Effect“, í Virtues and Vices and Other Essays in
MoralPhilosophy (Oxford: Basil Blackwell, 1978).
19 Siðfrœði lífs og dauða (Reykjavík: Háskólaútgáfan, 1993), s. 195.