Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 203

Milli Guðs ogjjöldans
201
má varla kalla á breytingar á ytri aðstæðum manna heldur er ákjósanlegra að hún
kalli eftir umbyltingu hugarfarsins. I þriðja lagi einblína greiningar Marx á hið
forboðna ytra (félagslega, póhtíska og efnahagslega) samhengi.
Lífhagfræði Thoreaus fehur hins vegar betur að áherslum Róberts en póhtísk
hagfræði Marx. I Walden er á ferð hagfræði lífsins, sem í huga Thoreaus er sam-
heiti yfir heimspeki,203 þ.e. rannsókn á því hversu „ökónómískt", sparsamlega eða
einföldu lífi maðurinn getur lifað. Því einfaldara sem lífið er þeim mun betra, þar
eð hið flóknara líf hindrar margan manninn í því að fullkomna sig sem ein-
stakling.204 Almennt útilokar nálgun Róberts að hlutirnir séu settir í svonefnt ytra
samhengi, að spurt sé hvert ástandið í vestrænum iðnaðarsamfélögum hafi verið
þegar Marx skrifaði Kommúnistaávarpið (ásamt Engels), hvernig það gat orðið að
lifandi veruleika í höndum ákveðinna lesenda þess tíma; að rædd sé tilurð öreiga
iðnaðarborganna eða afnám opinberra fátækrastyrkja á Englandi 1834, en til þess
að fá áfram styrk þurftu fátæklingar þaðan í frá að hírast í vinnubúðum. Eins og
Marx greinir frá í Das Kapital var draumur stuðningsmanna styrkjabreytinganna
að gera „hinar fullkomnu vinnubúðir að ,hryhingsbúðum‘ en ekki fátækrahæli þar
sem fólk fær nægan mat, hlý og mannsæmandi föt og vinnur lítið [...].! þessum
fullkomnu vinnubúðum skulu fátæklingar vinna 14 tíma á dag“.205 Leikreglur
Róberts leyfa þó ekki að skrif Marx séu skoðuð í félagssögulegu samhengi heldur
ber að skoða einstaklinginn Marx út frá sáhænu sjónarmiði til að átta sig á því að
byltingaráform bera vott um veikleikamerki í vitsmuna- og tilfinningalífinu,
veruleikaflótta á hæsta stigi, ótta við sjálfið eða skort á sjálfstrausti.
I afturvirkum dómi Róberts verða hugsjónir um breytt samfélag óþarfar. Þess í
stað býðst mönnum heimurinn sem guðdómlegur sjónleikur í smáu sem stóru. I
ljósi hins ótæmandi náttúrubrunns fellur aht tal um hefðbundna efnahagslega
fátækt í skuggann. Efnahagsleg fátækt getur aldrei orðið afdrifarík í ljósi þess að
það dýrmætasta sem lífið hefur upp á að bjóða stendur öllum mönnum til boða.
Róbert lætur George OrweU stíga á svið til að tjá þessa skoðun: „Ein ástæða þess
að OrweU gerir vorið að umtalsefni er að það ,stendur öUum til boða og er aUtaf
ókeypis‘.“ (FA 46) Orwell setti hins vegar ákveðinn fyrirvara varðandi þessa
ótæmandi uppsprettu gæða: „Að því gefnu að þú sért ekki raunverulega veikur,
soltinn, óttasleginn, í tugthúsi eða orlofsbúðum, þá er vorið enn vor.“ (FA 48)
„Auk þess hafði OrweU einkar glöggt auga fyrir vægi stjórnmála og reif í sig skrif
ýmissa höfunda sem héldu því fram að breyta þyrfti hjartalagi fátækra í stað þess
að bæta aðstöðu þeirra, - engu að síður taldi hann að sú afstaða geymdi visst
sannleikskorn.“ (FA 46) Sjálfur gerir Róbert þetta sannleikskorn að hnullungi og
dregur um leið úr vægi skilyrðanna sem OrweU setur fyrir sannghdi fullyrðingar-
innar. Oreigarnir sem Marx vhdi sameina uppfyUa áreiðanlega ekki sldlyrðin sem
203 Sjá Thoreau, Walden, s. 95.
204 Þessa sparsemi í lífsstíl yfirfærir Róbert síðan á sparsemi í fræðilegri hugsun. Þannig „er heimspeki (að hætti
Thoreaus) ekki fólgin í því að láta snauðum mönnum í té kenningar og þekkingu heldur að aðstoða þá við
að losa sig við ofgnótt kenninga og hugmynda svo þeir geti aftur farið að tyggja fæðuna og melta hana.“ (FA
38) Sparsemi í lífsstíl finnur Róbert („Um ólánsleiðir að hamingjunni", s. 31) einnig í kvcðskap Stephans G.:
„Hann hefur óbrotnar þarfir og getur fullnægt þeim án þess að flækjast í flóknu samfélagsneti eða pólitískum
umleitunum."
205 Karl Marx, Das Kapital. Kritik derpolitischen Ökonomie, 1. bindi, Berh'n: Dietz, 1977, s. 292.