Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 80

78
Kristján Kristjánsson
klassísk nytjastefna er byggist á a) nytsemi í víðustu merkingu, grundvallaðri á
náttúrulegum þroskakostum mannsins, b) langdrægum afleiðingum athafna jafnt
sem skammdrægum og c) greinarmun æðri og lægri tegundar ánægju. I seinni tíð
hafa komið fram önnur afbrigði er hafna hinum víðtæka og langdræga skilningi,
sem og gæðamun ánægjuefna, og einblína á hámörkun „de facto“ langana sem
flestra einstaklinga (dýra jafnvel líka) hér og nú. Það er með nokkrum ólíkindum
að Jón skuli eigna mér annan skilning á nytjastefnunni en skilning Mills (sbr. III.
og upphaf IV. kafla ritgerðar Jóns). Hann gæti að vísu reynt að færa rök að því að
ég mistúlki nytjastefnu Mills á einhvern hátt, en að túlkun mín gangi vísvitandi
og skipulega gegn Mill er fjarri öllum sanni. Hefði Jón lesið skrif mín um nytja-
stefnuna á ensku væri honum þetta ljóst.10 Raunar hefði nægt að hann gluggaði í
ýmis önnur skrif mín á íslensku en greinina sem hann kryfur; ég hef þar iðulega
vikið illu að „dólganytjastefnu“ nútímans hjá Peter Singer og fleirum. Þetta geng-
ur meðal annars skýrt fram af fyrstu og lengstu ritgerð minni um nytjastefnuna á
íslensku sem Jón hefði gjarnan mátt vitna til, enda er þar að finna mun ítarlegri
rökstuðning fyrir gildi nytjastefnunnar og afstöðu hennar til klípusagna en í „Af
tvennu illu“.n
Hver skyldi vera ástæða þess að ég eyði svo miklu rými í fordæmisgildið („þórð-
aróttann") og þröskuldsáhrifin á gerandann sem ástæður þess að aðhafast ekki í
sögum eins og þeirri af Þórði á stofu sex (sem „hægt“ var að fórna og nota í vara-
hluti handa fimm öðrum sem vanhagaði um ólík hffæri)? Jú, vitaskuld sú að ég er
að huga að fjarvirkum og „varanlegum hagsmunum mannsins á þroskabraut
hans“, í anda Mills.12
i-3
Jón telur mig of „fljótfæran“ þegar ég skýri „afstöðu þeirra sem telja rangt að
drepa saklaust fólk í þágu fjöldans sem óhóflega umhyggju fyrir eigin hreinleika,
eða eitthvað ámóta" (s. 57). Eg væri að sönnu ansi fljótfær ef ég gerði það. Jóni
láist hér að huga að því að greininni „Af tvennu illu“ er einvörðungu beint gegn
tiltekinni tegund af dygðafræðum sem Philippa Foot, Rosalind Hursthouse og
fleiri hafa gert fræga í samtímanum. Með því að lýsa afstöðu þeirra til klípusagna
sem „hugumsmárri sjálfsumhyggju" geri ég lítið annað en að bergmála alþekkt
andmæli gegn slíkum dygðafræðum, andmæli sem á ensku kallast „the self-centr-
edness objection“ og snúast gegn þeirri forsendu dygðafræðanna að breytni sé
rétt að því marki sem hún efli dygðir gerandansP Þessi forsenda stangast til að
mynda þverlega á við þá skoðun læriföður dygðafræðanna, Aristótelesar, að þær
dygðir séu mestar sem best gagnist öðrufólki, dygðir á borð við stórmennsku, veg-
lyndi, réttlæti og hugrekki. Greinin „Af tvennu illu“ er öll um samanburð á nytja-
10 Sbr. Jus/iJyingEmotions, kafla 2.2-2.3.
11 „Nytjastefnan", í Þroskakostum (Reykjavík: Rannsóknarstofnun í siðfræði, 1992).
12 Frelsið, þýð. Jón Hnefill Aðalsteinsson og Þorsteinn Gylfason (Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1978),
s.47.
13 Sjá t.d. D. Statman, „Internal Objections to Virtue Ethics" í D. Statman (ritstj.), Virtue Ethics (Edinburgh:
Edinburgh University Press, 1997), s. 169 og áfram.