Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 150

148
Hjörleifur Finnsson
voru þeir einnig að tala við alla aðra í sveitinni. Auk þess var til hringikóði sem
merkti beinlínis að allir í sveitinni áttu að hlusta, þar sem hægt var að samstilla
strengi samfélagsins, bjóða í afmæli o.s.frv. Eins bagalegt og þetta keríi var íyrir
þá sem vildu halda vörð um einkalíf sitt, var það engu að síður hluti af sveita-
samfélaginu og því félagsmynstri sem þar var við lýði. Við tók sjálfvirki síminn
sem var sambærilegur við venjulegan heimasíma í dag þótt tæknin þar að baki
hafi breyst. Margir kvörtuðu yfir þessu „framfaraskrefi" og þá sérstaklega eldra
fólk sem fannst það verða einangrað eftir breytingarnar. Þriðja símabyltingin er
síðan farsíminn sem færir samskiptalínuna frá heimilinu eða vinnustað yfir á
einstaklingana. Eins og tilkoma sjálfvirka símans áður breytti farsíminn hinu
félagslega samskiptakerfi á þann hátt að einstaklingarnir hafa samskipti við færri
einstaklinga en áður. I samskiptum í gegnum heimasíma á maður von á því að
þurfa að eiga í samskiptum við aðra heimilismenn en þann sem maður ætlaði að
ná í. Þegar samskiptin færast yfir á farsímakerfið glatast þessi samskipti sem
víkkuðu félagssvæði einstaklinganna, ekki ólíkt því þegar sveitasíminn vék yfir
þeim sjálfvirka. Þessi þróun er að einhverju leyti af hinu góða en hún ber einnig
merki þess hvernig félagsgerð er framleidd í gegnum samskiptaiðnaðinn um leið
og hún er liður í breytingum sem þrengja samskiptahring einstaklinganna. Til-
viljanakennd samskipti við víðara félagssvæði minnka um leið og samskipta-
mynstrið verður mark- og rökvísara. Stakur talar við stakan á meðan símasam-
skipti og hagnaður símafyrirtækjanna margfaldast. Farsíminn og staklingurinn
eru sniðnir hvor fyrir annan: viðfangið fyrir sjálfsveruna og sjálfsveran fyrir við-
fangið.
Markaðsvæðing mannslíkamans og samskipta hans opnar nýtt svæði til út-
þenslu og vaxtar kapítalismans. Enn mikilvægari eru þó eiginleikar vörufram-
leiðslu þessa nýja svæðis í samanburði við hefðbundna vöruframleiðslu nútím-
ans.
Vöruframleiðsla nútímans snerist um að fullnægja þörfum. Og jafnvel þótt
þarfirnar hafi einnig verið framleiddar var samband vöruframleiðslu og neytanda
frekar statískt. Hin dæmigerða vara nútímans var íjöldaframleidd fýxir stóra hópa
með sömu þarfir, eins og til dæmis Ford T-módel eða Volkswagen bjalla. Eftir að
hin ameríska millistéttarfjölskylda hafði fullnægt þörfinni fyrir farartæki keypti
hún ekki annað næstu áratugina. Þörfin var bundin notkun sem var fullnægt með
stökum kaupum á staðlaðri vöru. Það sama má segja um flestar vörur „lífsgæða-
kapphlaups" nútímans sem uppfylltu þarfir sem álitið var að leiddu til aukinna
lífsgæða: ísskápar, útvörp, ryksugur o.s.frv. Jafnvel þótt með betri efnahag mætti
alltaf stækka sjónvarpið, bílinn og ísskápinn, var þörfunum fullnægt í lengri eða
skemmri tíma. Þegar þörf var fullnægt á þennan hátt varð til tómarúm eftir-
spurnar, þar til viðkomandi vara tapaði notagildi sínu, fullnægði ekki þörfinni,
eða nýjar þarfir urðu til. Þetta má túlka sem „hiksta" í kerfinu: þrátt fyrir sífellda
neyslu hefur kerfið tilhneigingu til að hiksta þegar þörfinni hefur verið fullnægt.
Við þetta bætist að þegar þarfirnar eru framleiddar af einingum sem standa utan
sjálfsverunnar koma þær að einhverju leyti sýni/ega utanfrá. Það býður upp á
mögulega höfnun þarfanna og þar með neyslunnar sem þeim átti að fylgja, sam-