Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 14

12
Andlegt lýðveldi án kreddu
mín um að James sé að vinna gegn ákveðnum móralisma í ritum sínum sé fersk
og raunverulega sé svolítið til í henni, en ég held að ég hafi ekki tengt hana nógu
djúpt ofan í skilning minn á James. Hún lætur mig ekki í friði, því í hvert skipti
sem ég hugsa um hana finnst mér ég verða að koma aftur að henni og dýpka hana
aðeins. Þetta er ein hugmynd um að eitthvað láti mann ekki í friði. Onnur hug-
mynd - sú sem fólk leiðir kannski fyrst hugann að - er að klúður láti mann ekki í
friði, að þau verk sem maður klúðrar láti mann ekki í friði. Eg var alls ekki með
þann skilning í huga - ég var ekki að hugsa um þetta á móralskan hátt. Málið
snýst ekki um hluti eins og: „Oh-o, af hverju hafði ég ekki kommu þarna?“ eða „af
hverju sagði ég þetta um Nietzsche?". Öllu heldur snýst þetta um það að maður
fær sín tækifæri í lífinu, maður nær að opna ákveðnar dyr en nær síðan ekki að
segja það sem maður vildi sagt hafa um efnið. Kannski var það tímaleysið, kannski
var maður hreinlega orðinn of þreyttur.
Svo vikið sé að þeim greinum sem myndu síst láta mig í friði, þá eru það greinar
sem veita einhvers konar losaralegt yfirlit, yfirlitsgreinar. En ég hef ekki haft
mikla þolinmæði í að skrifa slíkar greinar, þannig að á mínum ferli er ekki að
finna ýkja margar yfirfitsgreinar sem ásækja mig. Stundum öfunda ég þó þá sem
geta skrifað góðar yfirlitsgreinar. En greinar sem láta mig ekki í friði eru ókláruð
verk, ófullkomin verk.
Enþegarþú skrifar greinar, hefurðuþá almennt einhvern lesendahóþ í huga ? Eruþað
þeir sem hafa lesið það sama ogþú eða kynnt se'r ákveðin efni? Eða skrifarðu jafnvel
stundumfyrirþá sem hafa enga heimspeki lesið?
Ég held að svarið við þessu sé fólgið í að lýsa því hvernig flestar af þeim greinum
sem ég er sjálfur ánægður með, og láta mig í friði, verða til. Eg skrifa yfirleitt um
viðfangsefni sem hafa leitað á mig í mörg ár. Við getum tekið dæmi af Frelsinu
eftir John Stuart Mill. Ég hef lengi verið óánægður með það hvernig menn lesa
Frelsið, það er eins og menn sjái ekki tiltekna vídd í verkinu og mig langar til að
koma þessari vídd á framfæri. Og ég velti fyrir mér hvort þessi vídd sé raunveru-
lega í verkinu eða einungis ímyndun mín. Þá vaknar einfaldlega ekki þessi spurn-
ing þín um lesandann. Akveðið heimspekilegt vandamál hefur leitað á þig og þig
langar bara að útskýra það sem best. Sú hugsun leynist kannski einhvers staðar
bak við eyrað á þér að ef fólk þekkir ekki Frelsið, eða ef það hefur ekki pælt í því
hvernig þroska- og frelsishugmyndir tengjast, þá hefur það sennilega ekki gaman
af þessari grein eða gagn af henni. En gagnsemin er hins vegar ekki bundin við
túlkunina á þessari einu bók því ég held að sams konar vandamál komi upp í allri
umræðu um frelsi og þroska. Gagnsemi greinarinnar kann því að ná töluvert
langt út fyrir hóp þeirra sem hafa gaman af því að lesa eina bók eftir Mill. Sama
má segja um annað og miklu nærtækara dæmi hjá mér. Það eru hugmyndir Páls
Skúlasonar um gagnrýna hugsun. Ég kynnist þeim sem nemandi við Háskólann
og kenni þær síðan í Heimspekilegum forspjallsvísindum en alltaf er eitthvað við
þessar hugmyndir sem truflar mig. Það er ekki fyrr en ég fór að skoða tengsl
gagnrýninnar hugsunar við aðrar leiðir til skoðanamyndunar - a priori-leiðina
annars vegar, sem Páll kallar fordómaleiðina, og vísindaleiðina hins vegar — sem