Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 96

94
Jörg Volbers
borð við „hvað er tilvísun?“ eða „hvernig tengjast setning og raunveruleikinn?"
eru þá ekki afurð einhvers óskiljanlegs hlutlægs veruleika sem heimspekingurinn
þarf að varpa ljósi á. Heimspekin á frekar að leiða til skilnings á því að þessar
óleysanlegu spurningar vísi í raun á sjálfsveruna og að þær séu afurð hugmynda
hennar — blekkingar. Sjálfsveran sér þá að hún sjálf er rót heimspekilegra vanda-
mála sinna. Að öðlast innsýn í þetta er samkvæmt meðferðartúlkuninni hinn
margumræddi „siðferðilegi þáttur" Tractatus.4 Þessi uppgötvun veldur því að
vandamálin hverfa - að vísu ekki með því að leysa þau heldur með því að komast
hjá þeim. Þannig verður heimspeki, eins og Stanley Cavell heldur fram, fyrst og
fremst skilin sem aðferð til að öðlast þekkingu á sjálfum sér og mannlegu eðli
sínu, með það að markmiði að breyta þeirri sjálfsveru sem iðkar heimspeki.5
Heimspeki er hér, eins og Wittgenstein segir í athugasemd, fyrst og fremst „vinna
við sjálfan sig. Við eigin innsýn. Við það, hvernig maður sér hluti. (Og hverju
maður býst við af þeim).“6
Það sem gerir þessa túlkunarstefnu áhugaverða er ekki aðeins hvernig hún vík-
ur í fjölda atriða frá hefðbundnum skilningi á heimspeki Wittgensteins heldur
einnig að hún hefur afleiðingar sem stangast á við þá vísindahyggju sem er ráð-
andi innan rökgreiningarheimspeki (eða réttara sagt: engilsaxneskrar heimspeki)
í samtímanum. Eg ætla ekki að taka afstöðu til þess hvort hér sé komin hin eina
rétta túlkun á Tractatus - en hún er óneitanlega mjög sannfærandi, þrátt fyrir að
hún láti nokkrum spurningum ósvarað. Mikilvægara er að skilja hvaða afleiðingar
það hefur að líta á heimspekina sem meðferð, sem er leið til að bregðast við
grundvallarvandamáli sem allar yfirgripsmeiri kenningar glíma við - þversögn-
inni sem McDowell kennir við frumspekilega „sýn af hliðarlínunni“. Hún ein-
beitir sér að þeim vanda sem felst í því að vera hluti af heiminum og ætla að segja
eitthvað um hann sem heild: Hvernig get ég sagt eitthvað um tungumálið innan
þess? Hvernig get ég hafið migyfir heiminn innan hans? Meðferðartúlkunin sak-
ar hina hefðbundnu túlkun á Tractatus, sem leysir vandann með því að benda á
muninn á því að segja og sýna, um að vera órökrétta. Megingagnrýnin felst í því
að hefðbundna túlkunin hangi ekki saman. Þessi röksemd í nafni rökhyggjunnar
hefur þó afleiðingar sem eru fjarri því sem vanalega er tengt spurningum rök-
fræðinnar eða rökfræði tungumálsins. Meðferðartúlkunin lætur sjálfsverunni sem
iðkar heimspeki ekkert haldreipi í té, engin föst viðmið sem hún getur notað til
að leysa vandamál sín; nákvæmni rökfræðinnar og skýrleiki rökhugsunarinnar
verða gagnslaus. Markmið umræddrar túlkunar er að sjálfsveran átti sig á því að
hún sjálf verður að taka ábyrgð á að greina á milli merkingar og merkingarleysis
mótað hugsun Wittgensteins alla tíð, og vísar til Cavells og Rortys því til stuðnings. John McDoweil leggur til
tilgátu í anda Kants og heldur því fram að skortur á tilgátum og kenningum, sem kenna megi við svokallaða
kyrrðarhyggju (kvíetisma), sé megineinkenni síðari verka Wittgensteins sem þó sé iðulega lítill gaumur gef-
inn. Sjá Stanley Cavell, Ihe Claim of Reason, New York og Oxford 1979; James C. Edwards, Ethics without
Philosophy, Tampa 1979; John McDowell, „Wittgenstein on Following a Rule“, Synthese 58 (1984), 325-363.
4 I þessu sambandi má benda á eftirmála Conants við áðurnefnda grein hans „Throwing Away the Top of the
Ladder".
5 Stanley Cavell, „The Availability of the Later Wittgenstein", Must We Mean What We Say?, Cambridge 1976,
45-72; hér sérstaklega 65 o.áfr.
6 Ludwig Wittgenstein, Vermischte Bemerkungen, Frankfurt am Main 1994,52.