Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 69

Listin á tímum tœkninnar
67
verk uppfylla sama hlutverk og fyrri listaverk, en þau gera það á nýjan hátt og
fyrir nýjan markhóp, ekki þröngan hóp listvina eða listunnenda, heldur fyrir allan
almenning. Þannig mætti kannski segja að auglýsingar uppfylli sömu þörf og
helgimyndir áður, svipað og Halldór Laxness hélt fram í Alpýðubókinni.
Enn eitt atriði kemur hér fram sem mælikvarði á gildi fjöldaframleidds lista-
verks, en það er samband verksins við mannfjöldann. Fjöldaframleidd list er list
fyrir fjöldann. Spurningin sem notuð er til að meta þessa vídd er hvort margir
geti notið verksins samtímis eða ekki, eða kannski öllu heldur hvort verkið sé þess
eðhs að ijöldi manns geti notið þess. Að vísu eru tvær leiðir til þess, annað hvort
að fólk njóti sama verksins saman eins og til dæmis í kvikmyndahúsi, eða hver í
sínu lagi með sama verk eins og til dæmis eftirprentun af málverki. Benjamin
tekur tvö þekkt dæmi til að útlista mál sitt: Málverk og kvikmyndir. Þegar áhorf-
andi skoðar málverk stendur hann yfirleitt fyrir framan það, einn síns liðs eða í
fámenni, og einbeitir sér að því í kyrrð og ró, hann hefur svigrúm til að íhuga
verkið og kalla fram ýmis hugmyndatengsl, og getur sett fram ígrundaða gagn-
rýni á verkið. Eins og Benjamin lýsir áhorfanda kvikmyndarinnar, þá eru aðstæð-
urnar gjörólíkar. Áhorfandinn nýtur kvikmyndarinnar ásamt öðrum, í mann-
fjölda, það er allt á hreyfingu og enginn tími til íhugunar vegna þess sem hann
kallar „sláandi áhrif'. Aftur er það myndin sem þrengir sér upp á áhorfandann
fremur en að áhorfandinn komi að myndinni og skoði hana í krók og kring.
Þarna á sér stað sjónræn ánægja í bland við gagnrýni. Þetta er afþreying (bæði
skemmtun og neysla). Þannig er kvikmyndin í eðfi sínu tengd fjöldaþjóðfélagi og
alþýðumenningu, ólíkt málverkinu sem er afsprengi eldri þjóðfélagshátta þar sem
hin félagslegu skilyrði framleiðslu og neyslu listaverka voru önnur Á sínum tíma
hafði til dæmis einungis fámennur hópur efni á að láta búa til freskur eða kaupa
ohumálverk og aðeins fáir gátu yfirleitt notið slíkra verka í einu. Þar er dýrkunar-
eða varðveislugildið ráðandi á kostnað sýningargildisins. Jafnvel opnir sýningar-
sahr nútímans, sem eru aðgengilegir öhum almenningi, breyta því ekki hvernig
við horfum á frummynd málverks. A móti kemur arkitektúr, þar sem saman fer
notagildi og listgildi og þar sem ekki er til neitt sem svarar til sjónrænnar íhug-
unar málverka, því að arkitektúr er í raun list á opinberum vettvangi. Við skoðum
byggingar yfirleitt aht öðruvísi en málverk, oftast nær fremur tilviljunarkennt og
án einbeitingar um leið og við göngum hjá byggingunni eða um í henni. Hugtök
og kenningar Benjamins taka til þess sem við gætum einfaldlega kallað list-
skemmtun, það er listneysla í formi dægrastyttingar (andstætt hugmynd Cohing-
woods um eiginlega list8). Þar eru það ekki endilega gæði verksins sjálfs sem
hlutar sem skoðaður er með einbeittri íhugun sem skipta mestu máli, heldur
áhrifin á áhorfandann eða neytandann og þar með verður upplifun og reynsla
áhorfandans, hin fagurfræðilega reynsla, sett í fyrirrúm.
8
R.G. Collingwood, Ihe Principles of Art, Oxford, 1938, gerði skýran jjreinarmun á eiginlegri list, sem felst í
tj’áningu, og ýmsum öðrum birtingarmyndum listar (sjá Símon Jóh. Agústsson, List ogfegurð, Reykjavík, 1953,
bls. 71-75 og 130-146, sem styðst við kenningar Coilingwoods).