Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 148

146
Hjörleifur Finnsson
sér grein fyrir ástæðum óttans takmarkaðir. Ölíkt hópum í nútímanum sem höfðu
sterkari samkennd eru staklingarnir samkeppnisaðilar á markaði sem eiga erfitt
með að deila reynslu sinni af óttanum. Þannig er upplifunin einstaklingsbundin
þrátt fyrir að
[þjetta bendi allt til stofnanabundinnar stýrigerðar á aðstæðum einstakl-
inganna. Einstaklingsvæðing verður að háþróuðustu gerð félagsmynd-
unar sem er bundin markaðnum, lögum, menntun og svo framvegis.44
Útlistun Becks kallast á við þá greiningu Deleuze að stýringin hafi yfirbragð
frelsisins.45 Einstaklingsvæðingin felur í sér upplausn félagsgerða sem leiðir til
þess að staklingurinn verður einangraðri og óöruggari. Um leið virðist hann
frjálsari á yfirborðinu, hann virðist við fyrstu sýn hafa losnað við kvaðir, félags-
þrýsting og ögun utanaðkomandi eininga á borð við hjónabandið, fjölskylduna,
vinnustaðinn, stéttina, ánpess að nokkuð hafi komið í staðinn. Staklingurinn upp-
lifir það svo vegna þess að áhættustjórnunin virðist honum vera sjálfsprottin. Að
mati Becks lúta aðstæður einstaklinganna, val þeirra, rökvísi og áhættustjórnun í
raun lögmálum stofnana á borð við mennta- og uppeldisstofnanir og lagaum-
hverfi að ógleymdum lögmálum markaðarins. Það er einmitt hér sem gagnrýni
Becks er hvað beittust:
Einstaklingsvæðing er því ekkert annað en stofnanavæðing, stofnana-
bundin mótun og þar með geta tilpess að móta formgerð lífshlaupa og
lífsaðstæðna pólitískt. Hin raunverulega mótun er yfirleitt „hulin sjónum“,
„dulin aukaverkun“ ákvarðana sem tengjast bersýnilega þáttum sem snúa
að innra skipulagi (menntakerfi, vinnumarkaði, vinnu o.s.frv.).46
Hér ber ekki á milli Beck og Deleuze eða Foucaults: sjálfsverurnar eru fram-
leiddar í félagslegu og pólitísku samhengi sem tekur mið af ráðandi hagsmunum.
Rökvísi sjálfsveranna fellur hvorki af himnum ofan né er hún sjálfsprottin. Ólíkt
frönsku hugsuðunum hefur Beck trú á að einstaklingsvæðingin og hinn íhuguli
nútími feli í sér tækifæri sem leiði til lausnar á vandamálum samtímans. Þetta
kann að koma nokkuð á óvart. Hvers vegna ættu sjálfsverur sem lúta formgerð
ákveðinna stofnana og hagsmuna að öðlast meðvitund og kraft til þess breyta
þeim? Að þessu leyti sveiflast Beck á milli trúar á skynsemishyggju (sem álítur
jákvætt að sjálfsverurnar séu ofuríhugular) og afbyggingu skynseminnar (þegar
hann bendir á stofnanabundnar rætur hennar).
Eftir stendur að greining Becks og gagnrýni á einstaklingsvæðinguna styður og
styrkir hugmyndina um staklinginn sem Deleuze taldi sig sjá. Þótt áhættusam-
félagið kunni að merkja annað í huga Becks má frá sjónarhóli Deleuze segja að í
samfélagi þar sem staklingurinn er ráðandi sjálfsverugerð sé um að ræða
44 Ulrich Beck, Risk Society, s. 131.
45 Sjá Gilles Deleuze, „Eftirmáli um stýringarsamfélög", Ritið (1/2002).
46 Ulrich Beck, Risk Society, s. 132.