Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 154

152
Hjörleifur Finnsson
Lífid sem áhættupáttur
Þegar vald verður á hinn bóginn algjörlega líf-
pólitískt samanstendur allur samfélagslíkaminn
af vél valdsins og hann þróast í sýndarveruleika
þess. [...] Vald birtist því sem stýring sem teygir
sig í gegnum dýpi meðvitundar og líkama fólks
- og samtímis út yfir öll félagstengsl.
(Negri og Hardt, „Lífpólitísk framleiðsla")
Þegar staklingurinn er orðinn að ráðandi sjálfsverugerð og lífshlaup hans lýtur
innra stýrikerfi áhættustjórnunar að fýrirmynd meintra lögmála markaðarins, má
segja að við lifum í áhættusamfélagi þar sem líf(shlaup) staklinganna er skilgreint
af áhættustjórnun. Fjölgun staklinga á kostnað einstaklinga eru umskipti sem
eiga sér stað í hagsmunaþrungnu samhengi valds og auðmagns. Stakhngurinn var
nauðsynlegur hluti endurnýjunar kapítalískrar framleiðslu sem braut sér leið út
úr stöðnuðum viðjum nútímans. Olíkt hinum passífa einstaklingi nútímans er
staklingurinn virkur og „skapandi". Hið sífellda óöryggi hans í samkeppni við
aðra staklinga birtist í sívirkni hans, bæði sem neytanda og framleiðanda. Stakl-
ingurinn neytir nýrra vörutegunda sem fullnægja ekki þörfum hans heldur tjá
langanir hans og þrár, vörugerða sem eru botnlaus tunna eftirspurnar. Löngun í
frelsi, heilbrigði og öryggi verður ekki fullnægt svo lengi sem vörurnar miðla
nálægð kjörgerðar sem er þó ekki til staðar: vörurnar eru hluti af framleiðslu
langananna. Sjúkir án einkenna í ljósi heillaloforða genalækninga um fullkomna
heilsu; frelsið sem mín hugmynd þótt hún sé frá Símanum komin; öryggið í ljósi
vöntunar þess.
Leiðum hugann að þeirri fullyrðingu Becks að gildakerfi stéttasamfélagsins,
sem snérist um réttlæti, hafi vikið fyrir gildakerfi áhættusamfélagsins sem snúist
um öryggi. Ef þetta er rétt, eins og ég hef reynt að færa rök fyrir, þá er það til
marks um að ráðandi orðræður samfélagsins hafa endurskilgreint hinn opinbera
pólitíska vígvöll: í stað átaka um skiptingu auðs koma kröfur um aukið öryggi og
átök um áhættuskilgreiningar. Nýstárleiki þessa nýja vígvallar er að hann virðist
ópólitískur eða óháður sérhagsmunum á þann hátt að sjálfgefið hagsmunamál
okkar allra er öryggi. Atökin snúist því fremur um ólíkar tæknilegar lausnir en
ólíka hagsmuni. Aðgreining vinstri og hægri er hulin með hugmyndafræði þriðju
leiðarinnar í anda Blairs (með Giddens í fararbroddi) og Schröders sem boða
áhættustjórnun einstaldingsvæðingarinnar í nafni öryggisins.63
Eitt af einkennum eftirnútímans (jafnt sem nútímans) er að framleiða stór-
sögur sem réttlæta valdið. I hópi þeirra er stórsagan sem lofar fullkomnu öryggi,
að því gefnu að við kaupum heimavörn, aukum löggæslu, hefjum stríð gegn
63 Breski stjórnmála- og félagsfræðingurinn David Held er þeirrar skoðunar að þriðja leiðin feli í sér mögulegt
afnám stjórnmála og þar með virks lýðræðis. Sjá „Endalok stjórnmála, þriðja leiðin og lýðræðiskosturinn", þýð.
Þórunn Sigurðardóttir og Guðmundur Hálfdanarson, Framtið lýðræðis á tímum hnattvæðingarf ritstj. Hjálmar
Sveinsson og Irma Erlingsdóttir, Reykjavík 2000, s. 28-40.