Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 104

102
J'órg Volbers
Hvort setning hefur merkingu eða ekki er háð því hvernig sjálfsveran skilur
hana. Þennan skilning, segir meðferðartúlkunin, er hvorki hægt að útskýra né
rökstyðja nánar - þegar til kemur verða merking og hugsun eitt með tungumálinu.
I ljósi þessa þarf að endurtúlka „kenningu" Tractatus. Hún veitir enga innsýn í
hlutlæg mörk, heldur sýnir hún að sjálfleitin að mörkunum er merkingarlaus. Sjálfs-
veran þarf að átta sig á því að hún er fórnarlamb tálsýnar: trúarinnar á að heim-
urinn geti sýnt sig óháð sannleiksgildi sínu; vonarinnar um að hún þurfi aðeins að
gæta þess að láta stjórnast af hinu rétta innsæi. Hún var drifin áfram af þeirri von
að þurfa ekki sjálf að axla ábyrgðina á eigin skynjun.18 Þessi tálsýn birtist í leitinni
að eðlislægum forsendum merkingar og merkingarleysis.
Tractatus tekur lesandann í meðferð með því að láta hann reyna það á sjálfum
sér hvernig hann hneigist til að ljá merkingarlausum setningum merkingu. Les-
andinn telur sig geta tekið sér stöðu utan tungumálsins; og Tractatus lætur hann
fá það á tilfinninguna að hann sé sannarlega í þeirri aðstöðu (hafið í huga hin
stórkarlalegu inngangsorð í setningu i: „Heimurinn er allt sem er“). Sjálfsveran
lætur í einu og öllu undan þörf sinni fyrir að draga mörk milli merkingar og
merkingarleysis. A endanum áttar lesandinn sig á því að verkefnið var merking-
arlaust frá upphafi. Hann hélt bara að hann hefði gefið þessum setningum merk-
ingu. Hann var fastur í tálsýn sem átti rætur að rekja til hans sjálfs, því hann sá
merkingu þar sem engin var. Þar með áttar hann sig á því að bæði merking og
merkingarleysi eru skilgreind af honum (innan tungumálsins) og að mörkin sem
draga skyldi óháð honum, og hann hugðist finna í hlutlægri setningabyggingu
rökfræðinnar og tengslum hennar við heiminn, eru ekki möguleg. (Þess vegna
segir Wittgenstein í formála Tractatus að í bókinni séu öll vandamál „í megin-
atriðum endanlega leyst“, en bætir jafnharðan við athugasemd um það, „hve lítið
er unnið með því að vandamálin séu leyst“.)
Tractatus tekur dulrænar tilhneigingar sjálfsverunnar alvarlega, því þær er að-
eins hægt að greina í merkingarleysi sínu. Setningin „þú getur tekið þér stöðu
utan tungumálsins" er hvorki sönn né ósönn, heldur merkingarlaus, þar sem hún
reynir að tjá hugmynd sem er óhugsandi. Þar sem setningin er hins vegar ekki
einfaldlega ósönn er ekki hægt að vinna gegn henni með röksemdafærslu einni
saman. Sjálfsveran þarf að sýna fram á merkingarleysi hennar, þótt hún sé að leit-
ast við að taka sér slíka stöðu; þangað kemst hún með því að leggja fram sjálfri sér
samkvæma útlistun á hinni merkingarlausu afstöðu. Bókin á að hjálpa lesandan-
um að virkja hæfileika sína til að greina á milli merkingar og merkingarleysis.
Sjálfsveran áttar sig á því að markasetningarnar sem hún gaf merkingu í upphafi
eru merkingarlausar þegar til kemur. Stiginn sem er kastað burt stendur þannig
ekki einvörðungu fyrir röð setninganna í verkinu, heldur og fyrir tengsl sjálfs-
verunnar við setningarnar.
Þessi túlkun hlýtur áhugaverða staðfestingu í setningum 6.53 og 6.54 í Tract-
atus. I 6.53 talar Wittgenstein um hina einu „réttu aðferð heimspekinnar" sem
18 Cavell lýsir þessari von sem „þeirri ósk að tengslin á milli fullyrðinga minna um þekkingu og viðfanganna sem
þessum fullyrðingum er ætlað að vísa til, eigi sér stað án íhlutunar minnar“ (Stanley Cavell, Claim of Reason,
Oxford 1979,351 o.áfr.).