Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 32

30
David Hume
Það er eðlilegt að við svipumst um eftir mælikvarða á smekk, reglu sem nota má
til að samræma hin margvíslegu viðhorf manna, alltént til að kveða upp úrskurð
sem staðfestir eitt viðhorf en fordæmir annað.
Til er tegund heimspeki sem útilokar allar vonir um velgengni í slíkri viðleitni
og heldur því fram að ógerlegt sé að öðlast nokkurn tíma mælikvarða á smekk.
Sagt er að mjög mikill munur sé á dómgreind og tilfmningu. Oll tilfinning er
sönn vegna þess að tilfinning vísar ekki til neins út fyrir sjálfa sig, og er alltaf
raunveruleg hvar sem maður er sér meðvitandi um hana. En ekki eru allir úr-
skurðir skilningsins sannir vegna þess að þeir vísa til einhvers fyrir utan sig sjálfa,
nefnilega raunverulegra staðreynda, og eru ekki alltaf í samræmi við þann mæh-
kvarða. A meðal þúsund ólíkra skoðana sem ólíkir menn kunna að hafa um sama
efni er ein, og aðeins ein, sem er rétt og sönn, og eini vandinn er að ákveða hana
og ganga úr skugga um hana. Á hinn bóginn eru þúsund ólíkar tilfinningar sem
sami hlutur vekur allar réttar af því að engin tilfinning stendur fyrir það sem er í
raun og veru í hlutnum. Hún er aðeins til marks um tiltekið samræmi eða sam-
band milli hlutarins og líffæra eða hæfileika hugans, og væri þetta samræmi ekki
til í raun og veru er óhugsandi að tilfinningin gæti verið til. Fegurð er ekki eigin-
leiki hlutanna sjálfra: Hún er aðeins til í huganum sem virðir þá fyrir sér, og sér-
hver hugur skynjar mismunandi fegurð. Einn einstaklingur getur jafnvel skynjað
ljótleika þar sem annar skynjar fegurð. Og sérhver einstaklingur ætti að láta sér
lynda sína eigin tilfinningu án þess að ætla sér þá dul að stýra tilfinningum ann-
arra. Að leita að hinni raunverulegu fegurð eða hinum raunverulega ljótleika er
jafn árangurslaus rannsókn og að ætla sér þá dul að komast að hinu raunverulega
sæta eða raunverulega beiska. Eftir ástandi líffæranna getur sami hluturinn verið
bæði sætur og beiskur, og málshátturinn hefur réttilega ákveðið að það sé gagns-
laust að deila um smekk. Það er mjög eðlilegt, og jafnvel alveg nauðsynlegt, að
láta þessa grundvallarreglu taka til andlegs jafnt sem h'kamlegs smekks. Og þann-
ig reynist almenn skynsemi, sem svo oft er á öndverðum meiði við heimspekina,
einkum þá sem aðhyhist efahyggju, vera henni sammála um að kveða upp sama
dóm, í einu tilviki að minnsta kosti.
En þó að þessi grundvaharregla, með því að verða að málshætti, virðist hafa
hlotið viðurkenningu almennrar skynsemi er vissulega til tegund almennrar skyn-
semi sem er í andstöðu við hana, gegnir alltént því hlutverki að þrengja hana og
halda aftur af henni. Hver sá sem mundi staðhæfa að Ogilby og Milton eða
Bunyan og Addison væru jafnir að sniUi og glæsibrag yrði talinn verja engu minni
ýkjur en hefði hann haldið því fram að moldvörpuhaugur væri jafn hár ogTener-
ife eða tjörn jafn víðáttumikil og úthafið. Enda þótt til kunni að vera einstaklingar
sem taka hina fyrrnefndu höfunda fram yfir, þá tekur enginn mark á slíkum
smekk; og við lýsum því hiklaust yfir að viðhorf þessara gagnrýnenda sem svo
eiga að heita sé fráleitt og hlægilegt. Reglan um náttúrlegan jöfnuð smekks er þá
gleyrnd með öUu, og þótt við viðurkennum hana við sum tækifæri þar sem hlut-
irnir virðast nálægt því að vera jafnir, þá virðist hún fjarstæðukennd þversögn, eða
öllu heldur augljós fásinna, þar sem svo misjafnir hlutir eru bornir saman.
Auðsætt er að engar samningarreglnanna eru ákveðnar með rökhugsun fyrir-