Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 34

32
David Hume
ast meiri nákvæmni að rekja þau og átta sig á þeim. Við munum geta komist að
áhrifum þeirra ekki svo mjög vegna þeirra áhrifa sem hvert einstakt fagurt verk
hefur eins og vegna hinnar varanlegu aðdáunar sem fylgir þeim verkum sem hafa
staðist alla duttlunga stíls og tísku, öll mistök fávísi og öfundar.
Hinn sami Hómer sem var til skemmtunar í Aþenu og Róm fyrir tvö þúsund
árum er enn dáður í París og London. Engar breytingar á loftslagi, ríkisstjórn,
trúarbrögðum og tungumáli hafa getað skyggt á frægð hans. Áhrifavald eða for-
dómar kunna að gera lélegt skáld eða mælskumann vinsæl um stundarsakir, en
orðstír þeirra verður aldrei varanlegur eða almennur. Þegar verk þeirra eru könnuð
af komandi kynslóðum eða údendingum hverfur hrifningin og gallarnir birtast í
sínum réttu litum. A hinn bóginn nýtur raunverulegur snillingur því einlægari
aðdáunar sem verk hans vara lengur og því víðar sem þau fara. Ofund og afbrýði-
semi eru of fyrirferðarmiklar í þröngum hópi, og jafnvel náinn kunningsskapur
við snillinginn sjálfan kann að draga úr hrósinu vegna afreka hans. En þegar
þessum hindrunum er rutt úr vegi sýna fegurðareigindirnar, sem eru náttúrlega til
þess fallnar að vekja ánægjulegar kenndir, áhrifamátt sinn og meðan heimur
stendur halda þær áhrifavaldi sínu yfir hugum manna.
Svo virðist þá að mitt í allri íjölbreytni og duttlungum smekks séu viss almenn
lögmál um lof og last og getur nákvæmt auga greint þau í öllum aðgerðum hug-
ans. Tilteknum formum eða eiginleikum, vegna upprunalegrar byggingar og innri
gerðar, er ætlað að skemmta og öðrum að skaprauna, og hafi þau ekki tilætluð
áhrif í einhverju ákveðnu tilviki stafar það af einhverjum augljósum galla eða
annmarka á líffærinu. Maður með hitasótt héldi því ekki fram að bragðlaukar
sínir gætu skorið úr um smekk, og ekki þættist sá sem væri með gulu geta fellt
dóm um liti. Hjá hverri skepnu er heilbrigt og gallað ástand, og ætla má að ein-
ungis hið fyrrnefnda geti gefið okkur réttan mælikvarða á verulega einsleitni í
kenndum meðal manna. Af þessu kunnum við að fá hugmynd um fullkomna
fegurð, á svipaðan hátt og ásýnd hluta í dagsbirtu, eins og heilbrigður maður sér
þá, er kallað hinn rétti og raunverulegi litur þeirra, jafnvel þótt litur fái einungis
að vera tálmynd skilningarvitanna.
Margir og tíðir eru gallarnir á hinum innri líffærum sem koma í veg fyrir eða
veikja áhrif þessara almennu lögmála sem tilfinning fyrir fegurð eða ljótleika er
komin undir. Þótt sumum hlutum sé, samkvæmt gerð hugans, náttúrlega ætlað að
veita ánægju, er þess ekki að vænta að ánægjan sé skynjuð eins hjá öllum ein-
staklingum. Ákveðin atvik og aðstæður koma fyrir sem annaðhvort varpa fólsku
ljósi á hlutina eða koma í veg fyrir að hið sanna ljós beri ímyndunaraflinu hina
réttu kennd og skynjun.
Ein augljós orsök þess að margir finna ekki fyrir hinni réttu fegurðarkennd er
skortur á því nœmi ímyndunaraflsins sem er nauðsynlegt til að miðla skynjun á
þessum fágaðri geðshræringum. Allir þykjast hafa þetta næmi til að bera. Allir
tala um það og vildu heimfæra allar tegundir smekks eða kenndar undir mæli-
kvarða þess. En þar eð ætlun okkar í þessari ritgerð er að blanda einhverju ljósi
skilningsins saman við kenndirnar þá mun vera tilhlýðilegt að gefa nákvæmari