Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 89

Málsvörn
87
saman breiðst út frá veitingageiranum til annarra sviða mannlífsins.30 Ef til vill
hefur því ekki verið betri tími um aldir en einmitt nú til að endurvekja stór-
mennskuhugsjónina!
Engu að síður tel ég að Róbert hafi vakið máls á mikilvægu efni sem siðfræð-
ingar síðari alda hafa upp til hópa misst sjónar á. Siðfræði verður ekki svo auð-
veldlega slitin úr tengslum við óskráðar reglur um framkomu, háttvísi og fas:
reglur sem við nefnum einu nafni mannasiði. Það er samkenni nánast allrar sið-
fræði frá tíma upplýsingarinnar að hafna mannasiðum sem hluta siðferðis; þeir
séu í besta falli ónauðsynleg aukageta siðferðis, í því versta varhugaverð arfleifð
frá tímum þegar alls kyns flókin siðaboð voru notuð til að halda hinum lágu og
ófáguðu (konum, börnum, lágstéttarlýð o.s.frv.) á mottunni. Hegel fékk litlar
þakkir fyrir þá ábendingu sína að „Moralitát" yrði ekki skilið til hlítar óháð „Sitt-
lichkeit";31 ég kann Róbert hins vegar bestu þakkir fyrir að hafa vakið athygli á
þessu efni í tengslum við siðfræði Aristótelesar. Það er enda vel við hæfi þar sem
Aristóteles fjallar ítarlega um þrjár samkynja siðferðisdygðir sem opinbera hátt-
vísi manns: vinskap, sannsögli (um sjálfan sig) og hnyttni.32 En þrátt fyrir að hér
sé um „alvöru" dygðir að ræða, í nákvæmlega sama skilningi og almenn sannsögfl
eða heiðarleiki eru siðferðisdygðir, þá má vera ljóst að háttvísisdygðirnar greinast
frá hinum að einu leyti: Framkvæmd þeirra er meira bundin tíma og stað. Heiðar-
leiki er að mestu hinn sami hvar og hvenær sem er. Þótt manni beri hins vegar
einnig, að öðru jöfnu, að fylgja landssið og almennu velsæmi (þ.e. nema slíkt
stangist á við aðrar og mikilvægari dygðir) er ljóst að sú framkoma sem einkennir
háttvísan mann getur verið talsvert mismunandi frá einum stað og tíma til annars.
Því er ekki víst að nákvæmlega sama fas og látbrigði þurfi að einkenna hinn stór-
mannlega á 21. öld og stórmenni Aristótelesar; ef til vill grandaði örlítið skærari
rómur og hraðara göngulag ekki dygðinni stórmennsku fyrir þá sem vildu til-
einka sér hana nú á dögum.
3-1
Jón Olafsson ljær lesendum nokkuð trúverðugt yfirlit um grunnþemu bókarinnar
Mannkosta og heimspeki minnar yfirleitt í ritgerð sinni.33 Hann greinir ákveðið
„samstillingarstef" (s. 244) í skrifum mínum - áherslu á að sameina fólk í krafti
sammannlegrar skynsemi fremur en að sundra því — til hliðar við hina hlutlægu
veraldarhyggju í siðfræði sem ég hef sjálfur lýst sem leiðarhnoða mínu. Hann
skilgreinir mig einnig sem „úrvalshyggjumann" (s. 246) er plokki það sem henti
mér best úr fornaldar- eða nýaldarsiðfræði til að styðja eigin tegund af veraldar-
30 Stutt yfirlit um hreyfingu þessa má finna á http://en.wikipedia.org/wiki/Slow_Movement. Nýlega er komið út
á íslensku eitt ávarp þessarar stefnu: Carl Honoré, Lifum lífinu hagar, þýð. Geir Svansson (Reykjavík: Vaka-
Helgafell, 2006).
31 Hann ræðir þetta efni víða í Elements of the Philosophy of Right, þýð. H. B. Nisbet (Cambridge: Cambridgc
University Press, 1991).
32 Siðfraði Ntkomakkosar, fyrra bindi, s. 359-368 [ii26bn—1128^9]. Eg fjalla um þessar dygðir og þátt mannasiða í
siðferði í ritgerðinni „Agreeableness" sem væntanleg er í Joumal ofValue Inquiry.
33 Sjá „Og forða oss frá illu“ eftir Jón.