Hugur - 01.01.2007, Blaðsíða 42

40
David Hume
gjarn minnisvarði skáldsins hlýtur að hrynja líkt og venjulegur múrsteinn eða leir,
tækju menn ekkert tillit til hinna sífelldu umbyltinga í siðum og venjum og viður-
kenndu ekkert nema það sem væri í samræmi við ríkjandi tísku. Verðum við að
fleygja myndunum af forfeðrum okkar og formæðrum vegna pípukraganna og
krínólínanna? En þar sem hugmyndir um siðferði og velsæmi breytast frá einum
tíma til annars og þar sem spilltum siðum er lýst, án þess að þeir séu auðkenndir
með hinum réttu táknum ámælis og vanþóknunar, verður að viðurkenna að þetta
óprýði kvæðið og sé raunverulegt lýti. Ég get ekki haft samúð með slíkum við-
horfum, né heldur er viðeigandi að ég geri það. Og hvernig sem ég kann að afsaka
skáldið, vegna siðanna á þeim tíma þegar það var uppi, get ég aldrei notið verksins.
Skortur á mannúð og velsæmi sem er svo áberandi hjá persónunum sem nokkur
hinna fornu skálda lýsa, jafnvel stundum Hómer og grísku harmleikjaskáldin,
rýrir verulega gildi hinna stórbrotnu verka þeirra og færir nútímahöfundum yfir-
burði yfir þau. Við höfum ekki áhuga á örlögum og tilfinningum sh'kra ribbalda.
Okkur misbýður að sjá mörkum lasta og dygða ruglað svo mjög. Og hversu mikið
umburðarlyndi sem við kunnum að sýna höfundinum vegna fordóma hans getum
við ekki fengið okkur til að hafa samúð með tilfinningum hans eða bera hlýhug
til persóna sem við komumst greinilega að raun um að eru ámælisverðar.
Sama gildir ekki um siðferðisreglur og fræðilegar skoðanir af hvaða tæi sem er.
Þær síðarnefndu eru sífeUdum breytingum undirorpnar. Sonurinn aðhyllist annað
kerfi en faðirinn. Já, það er meira að segja varla nokkur maður sem getur stært sig
af mikilli staðfestu og samkvæmni í þessu efni. Hvaða fræðilegar villur sem kann
að vera að finna í fagurbókmenntum einhvers tímaskeiðs eða lands þá draga þær
að afar litlu leyti úr gildi þessara verka. Það þarf ekki nema vissan hugsunarhátt
eða hugmyndaflug til að vekja áhuga okkar á öllum skoðunum sem þá voru ríkj-
andi og njóta þeirra viðhorfa eða ályktana sem dregnar voru af þeim. En það
krefst mjög mikillar áreynslu að breyta dómum okkar um siði og vekja kenndir
lofs eða lasts, ástar eða haturs, sem eru ólíkar þeim sem hugurinn hefur kynnst af
gömlum vana. Og þar sem maður er sannfærður um að siðferðilegi mælikvarðinn
sem hann beitir við dóma sína sé réttur er honum réttilega annt um hann og mun
ekki brengla tilfinningar hjarta síns eitt andartak til að þóknast hvaða rithöfundi
sem er.
Af öllum fræðilegum villum eru þær sem snerta trúarbrögð afsakanlegastar í
snilldarverkum. Og það leyfist heldur aldrei að dæma siðfágun eða visku neinnar
þjóðar, eða jafnvel einstakra manna, eftir þvf hve óheflaðar eða fágaðar guð-
fræðilegar kennisetningar þeirra eru. Sömu heilbrigðu skynseminni sem stjórnar
mönnum í hinum venjulegu atburðum lífsins er ekki hlýtt í trúarlegum efnum
sem eru talin hafin algerlega yfir mannlega þekkingu. Vegna þessa verða allir
gagnrýnendur, sem ætluðu sér þá dul að móta rétta skoðun á fornum skáldskap,
að leiða hjá sér allar fjarstæðurnar í hinu heiðna guðfræðikerfi. Og afkomendur
okkar verða, þegar röðin kemur að þeim, að sýna forfeðrum sínum sama um-
burðarlyndið. Engar trúarlegar kennisetningar er nokkurn tíma hægt að telja
neinu skáldi til ávirðingar meðan þær eru einungis kennisetningar og ná ekki svo
sterkum tökum á tilfinningum þess að það verði vænt um ofstœki eða hindurvitni.