Helgafell - 01.12.1942, Page 157

BÓKMENNTIR
427
að á ýmis hindurvitni, er hann tilfærir, og biður
stundum afsökunar á því, að hafa minnzt á slík-
ar. hégóma.
Flestir munu hafa ánægju af lestri þessa rits
enn í dag, þótt það hafi nokkuð annað gildi
fyrir oss en fyrir samtíðarmenn höfundar, og vér
söknum þess, að hann skuli ekki hafa frætt oss
um markverðari atburði. Þó er vel farið. að það
kemur fyrir almennings sjónir. Mörg íslenzk rit
frá liðnum öldum, sem hafa mikilsvert menn-
ingarsögulegt gildi, hafa ýmist aldrei verið gef-
in út eða gefin út þannig, að almenningur hefur
þeirra ekki not. Þarna er mikilvægt verkefni fyr-
ir fslenzka bókaútgefendur og menntamenn.
Væri ekki ómaksins vert að gefa út í vandaðri
þýðingu sum rit Arngríms lærða, svo að dæmi
sé tekið? Eða ýmis rit Jóns lærða, einhvers hin3
merkasta sjálflærða fræðimanns, sem land vurt
hefur alið?
Um þýðinguna er ég ekki fær að dæma, :n
málið á bókinni er vandað og viðkunnanlegt og
hæfir vel efninu. Jónas Rafnar á þakkir skildar
fyrir verk sitt og merkilegt fordæmi. Sjálfsagt
stæði það öðrum menntamönnum nær en lækni
að ráðast í slík verkefni. Simon Jóh. Ágústsson.
Sæfarir og harðræði
Jóhann J. E. Kúld: ÍSHAFSÆVIN-
TÝRI, Akureyri 1939. — SVÍFÐU
SEGLUM ÞÖNDUM, Akureyri 1940. -
A HÆTTUSVÆÐINU, Akureyri 1942.
Sú saga gengur, að eitt sinn hafi blaðamaður
komið heim til skipstjóra nokkurs hér í bæ og
beðið hann að segja sér nokkuð frá svaðilförum
sínum. Skipstjórinn svaraði: ,,Af sjóferðum mín-
um hef ég ekkert að segja". Blaðamaðurinn
varð að fara við svo búið. Þessi saga, sem mun
vera sönn, lýsir vel íslenzkum sjómönnum. Þeir
eru hlédrægir, þeir eru yfirleitt fámálir um
rcynslu sína og halda ævintýrum sínum lítt á
lofti. En að þessu er eftirsjá. íslenzkir sjómcnn
mættu gjarna sýna oss oftar inn í sinn heim og
bregða upp fleiri myndum af starfi sínu og kjör-
um cn þeir hafa gert hingað til.
Fram úr þessari þögulu en mikilúðlegu fylk-
ingu fslcnzkra sjómanna hefur Jóhann Kúld
gengið og kvatt sér hljóðs. Frá barnæsku hefur
hann ríka löngun til ab fást við ritstörf. „Mér
er óhætt að fullyrða," segir hann, ,,að hefði ég
métt búa mig undir ævistarf, eftir frjálsu vali,
hcfði ég viljað verða rithöfundur. Atvikin hög-
uðu því þó svo, að ég átti þessa ekki kost' . —
Hann missir heilsuna og sér til dægradvalar sem-
ur hann tvær fyrri bækur sínar. Sjúkdómurinn
gaf honum tóm til að rita þær, annars hefðu
endurminningar hans sennilega aldrei komizt i
pappírinn.
Jóhann hefur ótvírætt hæfileika til ritstarfa.
Hann er athugull og frásögn hans er jafnan
fjörleg. Hann bregður upp skýrum, lifandi mynd-
um af mönnum og atburðum. Fyrsta bók hans,
Ishafsœvintýri, er langbezt. Efni hennar er hugð-
næmast og veigamest. Vér kynnumst þar töfr-
um Norðurhafsins og dularblæ ísþokunnar. Vér
bíðum með eftirvæntingu þess, sem gerast muni.
Er. víða, þar sem efnið er ekki sögulegt, sést, að
höfundur hefur ágæta frásagnargáfu, því að
hann getur lýst hversdagslegri reynslu á skemmti-
legan hátt. Málið á bókinni er mál sjómann-
anna, blátt áfram og hispurslaust, en þó ekki
hrjúft eða klúrt. En því miður hefur Jóhann
tæplega vaxið sem rithöfundur við hinar seinni
bækur sínar. Næsta bók hans, SvíJSu seglum
þöndum, sem einnig fjallar um endurminning-
ar hans frá „duggarabandsárunum", er miklu
veigaminni að efni og málfar ekki eins vandað.
í síðustu bók sinni, Á hœttusvœÖinu, nær hann
sér ekki hejdur fyllilega á strik. Þó er bókin
fyrir margra hluta sakir athyglisverð. Hún er
lýsing á lífi íslenzkra sjómanna, er sigla nú um
úthöfin, þar sem dauðinn getur leynzt undir
hverjum bárufaldi. Sumir gera sér það ekki Ijóat,
að sjómenn vorir stofna sér í jafnan háska og
hermenn annarra þjóða. Frásögn Jóhanns getur
vakið einhverja til skilnings á þessu.
Jóhann getur þess í eftirmála að síðustu bók
sinni, að sér hafi stundum dottið f hug að rita
skáldsögu um atburði þá, sem hann hefur tekið
þátt f og verið vitni að. Ég efa ekki, að hann
hefði þarna efni í skáldsögu, en hins vegar er
ég ekki viss um, hvort honum myndi takast jafn-
vel, hvað þá betur að iita skáldsögur. Skáldlegir,
rómantískir útúrdúrar koma fyrir í bókum Jó-
hanns, en þcir eru yfirleitt ekki tilþrifamiklir.
Honum lætur ótvírætt betur að lýsa atburðun-
um og reynslu sinni blátt áfram. Skáldsaga
kiefst annarrar byggingar en ferðasaga eða end-
urminningar. Margir miklir rithöfundar, sem
skrifa í listrænu formi, hafa aldrei samið skáld-
sogu, og hins vegar eru sumar skáldsögur ekki á
marga fiska frá Iistrænu sjónarmiði. Ég held, að
Jóhanni fari bezt sá búningur, er hann hefur
valið sér. Ef hann slakar ekki á kröfum til sjálfs
sín, munu áreiðanlega margir lesa bækur þær,
sem frá honum koma, sér til skemmtunar og
hóðleiks.
Simon Jóh. Ágústsson.