Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Page 23

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
umritun erlendu heitanna og stafsetningu þeirra á
íslenska vísu. Ljóst er að lyfjaheiti er almennt ekki
hægt að þýða á íslensku svo vel fari, enda vafasamt að
stirðlegar íslenskar þýðingar og fornleg heiti yrðu
notuð í stað þeirra erlendu. Hvernig væri til dæmis
hægt að þýða diazepamum eða aciduni acetyl-
salicylicum svo að skiljanlegt yrði? Auk þess má gera
ráð fyrir að þýðingar á heitum nýrra lyíja tækju oft
meiri tíma en svo að þau næðu að festa sig í sessi áður
en þau erlendu væru orðin mönnum munntöm.
Umritun lyfjaheita
Gert er því ráð fyrir að erlend lyfjaheiti verði ekki
þýdd heldur umrituð þannig að þau fái á sig yfirbragð
og útlit íslenskra orða og geti síðan meðal annars
tekið íslenskum beygingum eins og samhengi textans
kallar á. Þessi stefna er ekki ný af nálinni því að um
nokkurt árabil hafa verið gerðar tilraunir með að
stafsetja lyfjasamheiti á íslenska vísu. Til staðfestingar
nægir að vísa í meðferð samheita í þeim íslensku
lyfjabókum, sem út hafa komið á síðustu árum, og í
Sérlyfjaskrá Heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytisins. Rétt er að taka þaö fram að hér er ekki gert
ráð fyrir neinni umritun sérlyfjaheita, enda væri það
sjálfsagt ólöglegt. Hitt er svo annað mál hvort ekki
megi síðar taka upp þá stefnu að sérlyfjahciti fái
íslenskan rithátt við skráningu þcirra á Islandi.
Latnesku lyfjaheitin
Gera má ráð fyrir að til grundvallar íslensku lyfja-
heitunum megi leggja þau latnesku lyfjaheiti sem
samþykkt hafa verið af Alþjóða heilbrigðismála-
stofnuninni (WHO), svonefnd INN-nöfn (Inter-
national Non-proprietary Names). Síðan verði þessi
latnesku heiti umrituð til notkunar í íslenskum text-
um eins og reglur eða venjur segja til um. Þó verður
að gera ráð fyrir að ýmis almenn heiti verði þýdd, svo
sem acidum og oleum, sömuleiðis heiti lyfjaflokk-
anna samkvæmt ATC-kerfi (Anatomical-Therapeu-
tical-Chemical Classification). Stefna verður að því
að breyta lyfjaheitunum ekki meira en svo með um-
ritun, að auðvelt verði að fletta upp í INN-skránni
eða sambærilegum erlendum lyfjabókum. I mörgum
heitum munu latneskar endingar falla niður og ís-
lenskar koma í staðinn og nauðsynlegt getur orðið að
velja sumum lyfjaheitunum kyn svo að þau geti tekið
við ákveðnum greini og beygingarendingum.
Hljóðrétt stafsetning
Stafsetningu lyfjaheitanna verði hagað þannig að hún
sé nánast hljóðrétt miðað við latínuna, en að sér-
stakar venjur úr öðrum tungumálum, til dæmis ensku
eða amerísku, fái ekki að ráða. Talið er að ritháttur
latínu hafi upphaflega verið nánast hljóðréttur og því
ætti þetta að geta tekist. Hitt er svo annað mál að
ýmsar venjur hafa þegar skapast í framburði erlendra
lyfjaheita hér á landi og vera má að í sumurn tilvikum
verði að gera einhverja málamiðlun.
FL 1990; 8(11); 7
Segulómskoðun
Orðið segulómskoðun hefur nýlega
komið fram sem þýðing á erlenda heitinu
Magnetic Resonance Imaging (MRl). Hér
er annars vegar vísað til segulsviðs og hins vegar til
samómunar eða samhljómunar eins og í erlenda
orðinu. Gallar þessarar þýðingar eru þrenns konar:
1. Notað er samsett orð, sem er óæskilegt, þar sem
þetta orð á eftir að nota í ýmsum samsetningum.
2. Tilvísun í óniun er óæskileg, þar eð hefð er þegar
komin á orðið ómskoðun fyrir aðra tegund mynd-
greiningar, það er sonographia, echographia.
3. Orðið ómun er óæskilegt í samsetningunni segul-
ómun, þar sem hið eðlisfræðilega fyrirbæri magne-
tic resonance tengist ekki hljóði nema í óeiginlegri
merkingu, en ómun höfðar til hljóðs samkvæmt
málvitund almennings.
Magnetic resonance
Við magnetic resonance rannsókn er sjúklingi stungið
inn í risavaxinn, tunnulaga segul og er hann baðaður
þar í sterku segulsviði. Það eru í raun rótcindir vetnis-
frumeindanna í líkama sjúklings, sem skoðaðar eru
við þessa rannsókn. Þar sem róteindir eru rafhlaðnar
og snúast um öxul sinn eru þær sem litlir seglar. Staða
þessara segla í segulsviði, og breytilegt orkustig, er
forsenda þeirra boða, sem berast til nema tækisins.
Boðmiðillinn er rafsegulöldur af þeirri bylgjulengd
sem oftast flokkast undir útvarpsöldur. Inn í líkama
sjúklings eru sendar útvarpsöldur af ákveðinni bylgju-
lengd, endurvarp þeirra numið og tölva síðan látin
byggja upp sneiðmynd. Róteindirnar endurvarpa raf-
segulöldunum, en þessar eindir eru eins og litlar
snældur eða snúðar, eins og fyrr segir.
íslensk heiti
Þar eð boðmiðillinn er útvarpsalda, væri hægt að
tengja íslenskt heiti því fyrirbæri, en þar eð orðið
útvarp er þegar tengt svo mörgu í nútíma þjóðfélagi,
verður að telja það fullnýtt. Ef höfðað væri til róteind-
anna, sem snúast um öxul sinn, væri hugsanlegt að
mynda orð sem tengdust snældu, snúð eða spuna og
þá væri til dæmis hægt að kalla rannsóknartækið rokk.
Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87 23