Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Page 26

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Hvað er málstefna?
I SÍÐASTA PISTLI VAR SPURT UM MÁLSTEFNU
lækna og íslenskra heilbrigðisstofnana.
Tilefnið var meðal annars grein sem
undirritaður rakst á í bókinni Ævisögur orða, sem út
kom hjá Almenna bókafélaginu 1986. Þar segir
prófessor Halldór Halldórsson frá könnun sem hann
gerði á afstöðu íslenskra stjórnmálaflokka til
íslenskrar málstefnu. En hvað er þá íslensk
málstefna? Látum tvær tilvitnanir í greinina svara
þeirri spumingu. Greinin hefst með þessum orðum:
„Orðið málstefna virðist vera til þess að gera nýlegt
orð í íslenzku. Pað er ekki komið í helztu
orðabœkur um íslenzkt mál. Sjálfur hef ég lítið
notað það fyrr en á liðnum vetri - og þá að gefnu
tilefni. Mér þykir trúlegt, að það sé eitis konar
þýðing á dönsku sprogpolitik eða samsvarandi
orðum úr Skandinavíumálum.u Þá segir prófessor
Halldór: „Orðið œtti samkvœmt þessu að merkja
„meginreglur í málfarsefnum", þ.e. hvort menn
vilja eða hvernig menn vilja bregðast við vanda,
sem menn telja, að steðji að eða kunni að steðja að
í málnotkun, hvort menn vilja skipta sér af þróun
málsins eða ekki og efmenn vilja það, þá á hvern
hátt.“ Við lesturinn vaknaði sú hugmynd, að þörf
væri á málstefnu á íslenskum heilbrigðisstofnunum
og í heilbrigðisfræðadeildum háskólanna.
Háskóli íslands
Á fundi háskólaráðs Háskóla íslands, 25. október
1990, var fjallað um einn þátt þessa máls, íðorða-
söfnun. Tvær samþykktir voru gerðar. Sú fyrri hljóðar
þannig: „Háskólaráð beinir þeim eindregnu tilmœl-
um til allra háskóladeilda að þœr vinni skipulega
að því að til verði íslenskt íðorðasafn á kennslu-
sviði deildarinnar. Líta skal á vinnu við íðorðagerð
sem sjálfsagðan þátt í frœðastarfi kennara og sér-
frœðinga í Háskóla íslandsL í síðari samþykktinni
segir meðal annars: „Markmiðið með slíku starfi er
að auðga íslenska tungu af frœðiorðum til þess að
unnt verði að rœða og rita um vísindi og tœkni á
íslensku. “
Þessar samþykktir eru gleðifrétt fyrir þá sem
vilja efla íslenskt fræðimál. Hins vegar þarf að gefa
gaum að því að íðorðasöfnun er ekki nema hluti af
því, sem gera þarf, til að fræðilegar umræður á
íslandi fari fram á íslensku. Stuðla þarf að því, að
íslensku fræðiorðin verði starfsstéttunum svo töm
að þau verði notuð í daglegu starfi. Áhrif skóla og
opinberra stofnana eru mikil og nauðsynlegt er að
þessir aðilar móti málstefnu þar sem tekin er af-
staða til þess „hvort menn vilji skipta sér af þróun
málsins eða ekki“ og ef svo er, „þá á hvern hátt. “
Læknafélögin
Læknafélögin hafa að mestu tekið ómakið af lækna-
deild Háskóla íslands hvað varðar söfnun íðorða í
læknisfræði. Orðanefnd læknafélaganna var stofnuð
1983 og fyrsta útgáfa íðorðasafns lækna hefur litið
dagsins ljós. Unnið er nú að þýðingum og orðasmíð í
líffærafræði, vefjafræði og fósturfræði, en jafnframt
er verið að leggja grunn að íðorðasöfnun í ýmsum
sérgreinum. Og þá virðist komið að læknadeild og
sjúkrahúsunum að móta stefnu í notkun þessa ís-
lenska fræðimáls í daglegu starfi hjá starfsstéttum
þeirra og nemendum. Æskilegt gæti verið að hefja
það starf með því að setja fram vinsamleg tilmæli um:
1) að fundir og fyrirlestrar fari fram á góðri íslensku,
2) að í sjúkraskýrslum og öðru rituðu máli séu notuð
íslensk fræðiorð, og
3) að daglegar umræður meðal starfsmanna og við
sjúklinga og aðstandendur fari fram á íslensku.
Eru nýir smitsjúkdómar á ferðinni?
Sessat-veikin hefur farið um sjúkrahúsin eins og
eldur í sinu á síðustu mánuðum. Ekki er vitað hvort
um er að ræða smitsjúkdóm þar sem ekki hefur tekisl
að einangra neinn sýkil. Umhverfismengun kemur til
greina en vísbendingar um slíkt eru þó næsta fáar.
Klínísk greining sjúkdómsins er hins vegar auðveld
því að veikin kemur þannig fram, að orðskrípin
„sessatu, „semsatu, „sensattu og í verstu tilfellum
„sestu skjóta upp kolli í hröðum umræðum og erind-
um manna, hvenær sem hikað er eða hlé verður á
orðaflóði. Lítið er enn um fræðilegar rannsóknir á
fyrirbærinu, en þó hefur komið í ljós að svipuð veiki,
hefur stungið sér niður hjá ungu fólki. Hún lýsir sér
þannig að orðskrípin „þúst,“ „þúúst“ eða „þúvst“
koma í ljós þegar hikað er í frásögn. Æskilegt væri að
heyra frá læknum um útbreiðslu, sjúkdómsgang og
batahorfur, en hvers kyns hugmyndir um varnir og
verjur eru einnig vel þegnar.
FL 1991; 9(3): 4
26 Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87