Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 39

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
framandleg séu, og það er sjálfsagt að reyna að
koma þeim inn í málið. Vera má að þau venjist
betur en sýnist í fyrstu.
Syndroma canalis carpi
Taugasjúkdómalæknir lét frá sér heyra og var að fást
við þýðingu á carpal tunncl syndrome. I tiltækri
uppflettibók voru gefin samheitin: median neuro-
pathy; median neuritis; tardy median palsy; teno-
synovitis stenosans canalis carpi; carpal-thenar
amyotrophy og constrictive median neuropathy.
Orsökin er talin vera ósértæk bólga eða fyrirferðar-
aukning í sinaslíðrum úlnliðsganga sem leiði til
þrýstings á miðtaug (nervus medianus) og valdi dofa,
skyntruflunum og kraftleysi í þumalfingri, vísifingri,
löngutöng og hálfum baugfingri. I líffærafræðinni er
canalis alltaf þýtt sem göng. Bein þýðing á þessu heiti
er því heilkenni úlnliðsganga cða úlnliðsgangaheil-
kenni (7 atkvæði í stað 6), sem hlýtur að vera
skömminni skárra en heiti það sem tekið hefur verið
upp í Iðorðasafnið, heilkenni miðtaugarþvingunar
(9 atkvæði). Getur nú einhver gert betur?
Situs inversus
Annar læknir var að fást við situs inversus viscerum
og svo vel hittist á að starfshópur Orðanefndar er
einmitt að vinna við heiti í rang- eða vanskapnaðar-
fræðum fósturfræðinnar. Þar var ákveðið að nota
orðið set um situs og þá getur situs inversus orðið
unihverfuset, situs transversus verður þverset og
situs perversus villuset. Situs solidus mætti síðan
nefna réttset.
E.S. Pétri Haukssyni, lækni, er þakkað bréf um
somatization disorder og conversion disorder (sjá
FL 1992;10:8). Nýyrðið skrokkun geðjast mér ekki,
en dettur í hug hvort ekki megi nefna þetta líkömn-
unarkvilla eða yfirfærslukvilla. Svolítið stirðlegt að
vísu en auðvelt að skýra og skilja. Fleiri hugmyndir???
FL 1992; 10(5); 7-8
Röntgenmyndataka
A FRÆÐSLUFUNDI FYRR f VETUR SAT
undirritaður við hliðina á röntgenlækni og
áður en fræðslan hófst barst íðorðamyndun í
tal. Fyrsta tilefnið var latneska orðið graphia, sem er
notað í heitum á ýmsum greiningaraðgerðum í
röntgenfræðum. Sem dæmi má nefna chol-
ecystographia, cystographia, galactographia,
mammographia og urographia.
Orðhlutinn -graphia er kominn úr grísku, frá
sagnorðinu grapho, sem merkir að skrifa. Orðhlut-
inn grapho- er vel þekktur í hópi lækna, því að þar
má finna marga þá sem haldnir eru graphomania,
ritœði, og aðra sem þjást af graphophobia, ritfœlni.
I ensku er nafnorðið graph oft notað sem síðari
orðhluti (-graph), ýmist um tœki sem gera línurit
eða myndir, eða um línurit og myndir sem tœkin
framleiða. í íslenskum skólum mun fyrir löngu
kominn á sá siður að stafsetja orðið að íslenskum
hætti og nota þá hvorugkynsorðið graf (ft. gröf) um
ýmis línurit og myndir. íðorðasafn lækna þýðir
orðhlutann -graphia oftast sem myndataka, en þó
hefur ekki enn náðst fullt samræmi. Cystographia
er þannig nefnd blöðruskuggamyndataka en
cholecystographia er nefnd gallblöðrumyndataka.
Mamniographia er brjóstamyndataka, en galacto-
graphia finnst ekki sem uppflettiorð. Undan þess-
um orðskorti kvartaði fyrrnefndur röntgenlæknir
og taldi vanta gott íðorð.
Mjólkurgangamyndataka er óþægilega langt til
að nota í daglegu tali og brjóstgangamyndataka
litlu betri. Brjóstgangamyndun (samanber ljós-
myndun) getur gengið þegar samhengið er aug-
ljóst, en hafa ber í huga að það orð mætti einnig
nota um vefjamyndun (histogenesis) mjólkur-
ganga. Rétt er einnig að minna á aðra þýðingu
Iðorðasafnsins á orðinu graphia, svo sem í electro-
encephalographia. heilarafritun eða heilaritun, og í
elcctrocardiographia, hjartarafritun. Athyglisvert
er að orðin heilalínurit og hjartalínurit eru mikið
notuð, en að orðin heilarafrit og hjartarafrit hafa
ekki náð vinsældum. Sennilega er hrynjandin ekki
rétt í þeim.
Hnýfill
Á fundi starfshóps Orðanefndar var rætt um nýtt heiti
á fyrirbærið exostosis. í íðorðasafninu er exostosis
þýtt með orðinu útgöddun en sú þýðing virðist ekki
hafa náð neinni fótfestu. Erlendar orðabækur upplýsa
að orðið sé komið úr grísku. Exo- er forskeyti sem
merkir út-, ytri- eða utan-, osteon merkir bein og -osis
er viðskeyti, sem er notað um ástand. Bein þýðing
gæti þá verið útbeinsástand, vissulega skiljanlegt en
varla boðlegt! Auk þess er orðið exostosis fyrst og
fremst notað um beinútvöxtinn sjálfan, um staðbund-
inn, brjóskklæddan beingadd sem skagar út úr beini.
Þá mun einnig vera til heitið endostosis, sem er haft
um sambærilega beingadda sem skaga inn í merghol
beina.
Niðurstaða starfshópsins varð sú að exostosis
skyldi heita úthnýfíll eða beinúthnýfíll og endos-
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 39