Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Page 40

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
tosis innhnýtlll eða beininnhnýfill. Undirritaður
vill bæta því við, að endostosis er án efa svo sjald-
gæft fyrirbæri að oftast er óhætt að nota orðin
hnýfill eða beinhnýfill um exostosis. Hnýfill merkir,
eins og flestir þekkja, 7. lítið horn (einkum á
lambi) eða 2. yzti hluti stafns eða skuts á báti
(Orðabók Menningarsjóðs).
íslensk íðorð í læknisfræði
Nokkur umræða fer nú fram um notkun íslenskra
fræðiorða og myndun íðorða í læknisfræði. Greini-
legt er að margir læknar hafa áhuga á að nota íslensk
orð þegar þess er nokkur kostur og leggja sig fram
um að gera það. Giktarlæknar eru til dæmis á þessu
ári að vekja athygli á giktarsjúkdómum með því að
skrifa um þá stuttar fræðslugreinar í dagblöð. Par
kemur fram viðleitni til að nota íslensk heiti á sjúk-
dómsfyrirbærum og er það til fyrirmyndar. Sömu-
leiðis er kennsluefni, sem sett er saman fyrir nemend-
ur í heilbrigðisfræðum, oftast vel úr garði gert hvað
varðar íslenskun fræðiorða. Hins vegar er málfari
mjög oft áfátt á fundum þeim sem haldnir eru á
sjúkrahúsunum. Vissulega er erfitt að venja sig af
slanguryrðum alls konar sem hafa verið mönnum
munntöm á áralöngum starfsferli, en vel má gera
kröfu til þess að í texta myndcfnis á slíkum funduni
séu fyrst og fremst notuð íslensk fræðiorð og að
erlendu fræðiorðin komi sern viðbót (til dænús í
sviga) þegar þörf er á. Slík uppsetning þarf ekki að
spilla skilningi. Tölvuvinnsla á texta og myndefni, svo
sem á glærum, ætti einmitt að gera það auðvelt að
hafa skipti á íslenskum fræðiorðum og erlendum.
FL1992; 10(6); 4
Graphia - scopia
í SÍÐASTA PISTLI VAR RÆTT UM GRÍSKA ORÐIÐ
graphia sem notað er um ýmsar
lœknisfrœðilegar greiningaraðgerðir sem
fela í sér vélrœna skráningu á ákveðnum þáttum í
starfsemi eða byggingu líffœra. Electrocardio-
graphia, hjartarafritun, hjartalínuritun, skráir til
dæmis feril rafspennubreytinga í hjarta, en chole-
cystographia, gallblöörumyndataka, er röntgen-
myndataka af gallblöðru og innihaldi hennar. Orðin
sem notuð eru í íslensku læknamáli urn graphia eru
þannig ritun og myndataka eða myndun. Síðari tvö
orðin eru reyndar ekki birt í íðorðasafninu með upp-
flettiorðinu -graphy, en þurfa að bætast við í næstu
útgáfu. Líklegt er að tæknilegar framfarir muni bæta
við nýjum aðgerðum af þessu tagi og þá þarf að vera á
verði til að góð íslensk heiti komi fram þegar þörf er á.
Holskoðun
Langt er síðan farið var að skyggnast djúpt í mellingar-
veg, öndunarveg og þvagveg manna, fyrst um hörð
rör og síðan um sveigjanlegar slöngur. Með þessum
aðferðum má horfa beint á innri slímhúðir og meta
ástand þeirra og meinsemdir, taka sýni og beita ýmis
konar staðbundinni meðferð. Nú eru læknar einnig
farnir að brjóta leið fyrir þessi tæki gegnum heilt
yfirborð og skoða líkamshol og líffæri, sem annars eru
ekki opin sjónum þeirra. I gegnum slöngurnar má
síðan lauma (renna) greiningar- og aðgerðartækjum
af ýmsu tagi og framkvæma „lokaðar aðgerðir“ með
minni fyrirhöfn og ekki síst með minni áhættu en
hinar hefðbundnu „opnu aðgerðir". Þarna er svið
sem einnig er þörf á að orðasmiðir og unnendur ís-
lensks fræðimáls séu reiðubúnir að sinna, þegar þörf
er á nýjum orðum í tilefni af nýrri tækni og nýjum
tækjum.
Scopia - speglun
Orðið scopia er komið úr grísku (skopeo: skoða) og
hefur verið tekið upp lítið breytt í mörgum málum, en
á íslensku hefur orðið speglun hins vegar unnið sér
vissa hefð, svo sem í samsetningunum blöðruspeglun,
magaspeglun og ristilspeglun. Einnig hafa spegiltœki
og spegilslanga náð vissri útbreiðslu, en heitið spegl-
ari hefur þó ekki verið notað um þann sem speglun
framkvæmir.
Nýlega hefur orðið speglun verið gagnrýnt og
því til stuðnings er á það bent, að ekki er um eigin-
lega speglun að ræða, það er endurvarp myndar frá
spegli. Það er nú það! - Undirritaður er ekki reiðu-
búinn til þess að fara að endurlesa gömlu mennta-
skólaeðlisfræðina til að geta sjálfur lagt fræðilegt
mat á það, hvað er speglun og hvað ekki, enda
bókin vafalítið fyrir löngu farin sína leið. Þó má
benda á að orðið speglun hefur slundum fengið út-
víkkaða merkingu og verið notað um endurvarp af
öðru tagi. A Gamla Garði á sínum tíma léku stúd-
entar leikinn „bobb“ og þá voru hundarnir oft
„speglaðir“ af brúnum borðsins til að ná ákveðinni
skotstefnu í erfiðri stöðu. Spegill er hlutur sem
endurkastar ljósi (eða mynd) og má ekki segja að
ljósleiðarar í slöngunum endurkasti ljósi (og mynd)
þannig að líkja megi við spegil?
Undirritaður telur sem sagt að orðið speglun, til
dæmis magaspeglun, sé ekki alrangt í þessu sam-
hengi, og þar sem það hefur náð mikilli útbreiðslu
og er auðskiljanlegt, sé engin ástæða að láta það
fyrir róða. I framhaldi af þessu má nefna tækin
spegla, til dæmis magaspegil, kviðarspegil, og að-
gerðirnar speglanir.
40 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87