Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 66

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
fremur en sjúkdómur, sem einkennist af truflun á
örverugróðri í leggöngum (skeið), þrálátum ofvexti
ákveðinna baktería og útferð sem er ríkuleg, þunn
og jöfn. Við skoðun sést ekki bólga í skeiðarslím-
húð, en útferðin er oft lyktandi.“
Söguskoðun
Fyrrum voru oft notuð heitin colpitis eða vaginitis
hjá konum með óeðlilega útferð af þessu tagi og var
útferðin upphaflega talin stafa af sýkingu með loft-
óháðum (anerobic) sýklum. Arið 1954 fannst ný
baktería sem fékk heitið Hemophilus vaginalis og
var talin orsök sýkingarinnar. Þessi baktería fékk tví-
vegis ný nöfn, fyrst Corynebacterium vaginale (1963)
og síðan Gardnerella vaginalis (1980). Nú er talið
víst að ekki sé um eiginlega innrás sýkla eða teljandi
bólgufrumuíferð í skeiðarslímhúð að ræða, en að of-
vöxtur þessarar bakteríu útrými þeim sýklum sem
þarna búa venjulega, einkum Lactobacillus vaginalis.
Líklegt er þó talið að ofvöxtur fleiri sýkla geti skipt
máli. A síðasta áratug hefur heitið vaginosis átt fylgi
að fagna, ýmist í samsetningunni non-specific vagin-
osis eða sem bacterial vaginosis.
Orðskýringar
Bacteriuin (ft. bacteria) nefnist ýmist gerill eða bakt-
ería á íslensku. Orðið er grískt að uppruna, myndað af
baktron, sem þýðir stafiir eða prik, en bakterion mun
vera smækkunarorð og þýðir þá lítill stafur. Staílaga
örverur hafa greinilega verið fyrstu sýklarnir sem
greindust við smásjárskoðun. Undanfarið virðist heit-
ið baktería hafa átt meira fylgi að fagna en gerill í
fræðilegri umræðu meðal lækna, en heitið gerill hefur
meir verið notað í matvælafræði og heilbrigðisfræði.
Bakteríur eru örsmáar lífverur (um 1 míkron í
þvermál) sem ýmist lifa sjálfstæðu lífi eða sem
sníklar á öðrum lífverum. Sýkill er hins vegar ör-
vera (microorganismus) sem getur valdið sýkingu
í lifandi vef. Sýkill er því samheiti á meinvirkum
örverum (pathogenic microorganisms), það er
bakteríum, veirum, sveppum og sníkjudýrum.
Orðhlutinn -osis er viðliður úr grísku, notaður
til að tákna líkamlegt eða andlegt ástand sem
gjarnan er sjúklegt (leukocytosis, neurosis, vir-
osis). Heitið vaginosis má því vel nota um sjúklegt
ástand í leggöngum (skeið). Islenskir orðasmiðir
hafa stundum átt í erfiðleikum með að finna sam-
bærilega stuttan og lipran viðlið, sem nái til þess
sem gríski orðhlutinn -osis getur gefið til kynna, en
oft hefur verið gripið til þess að mynda kvenkyns-
orð sem endar á -un, svo sem eitrun (toxicosis).
Bacteriosis er skilgreint sem sýking eða sjúk-
dómur afvöldum baktería og hefur fengið þýðing-
una bakteríukvilli í íðorðasafni lækna. Það heiti er
þó fremur stirðlegt í samsetningum. I tannlæknis-
fræði hefur örverugróður sá sem býr í munnholi
fengið samheitið munnsýkla, þó að slíkt sé ekki
fyllilega rökrétt heiti á eðlilegum örverugróðri.
Það virðist hins vegar vel við hæfi að sýklun feli í
sér sjúklegt ástand sem stafar af örverugróðri, til
dæmis bacteriosis. Vissulega má þó segja að sýklun
sé víðfeðmara hugtak en bacteriosis og geti náð til
annarra sýkla en baktería. Rétt er að geta þess að
með fullum rétti mætti nota heitið sýklun um land-
nám sýkla á ákveðnum stöðum, til dæmis í munni,
görnum eða skeið. (Framhald í næsta blaði.)
Lbl 1994; 80:580
Bacterial vaginosis (framhald)
Orðið skeið hefur unnið sér vissa hefð
í læknisfræði sem íslenskt heiti á vagina,
einkum í samsettum orðum eins og
skeiðarstfll. Það getur þó haft í för með sér vissa
hættu á misskilningi, samanber fyrirmælin: „Takist í
skeið!“ Ólíklegt er enn fremur að þetta heiti hafi
unnið sér fastan sess í daglegu máli almennings. Hins
vegar fer það mjög vel í samsetningum, þegar víst er
hvað við er átt. Vaginitis getur þannig heitið
skeiðarbólga og colposcopy á sama hátt skeiðar-
speglun. Annað fræðiheiti á vagina er slíður, en það
er mest notað um sina- eða taugaslíður og á ekki við
hér.
Orðfræðilega og merkingarlega virðist lítill
munur á því hvort heitið notað er, bacterial vagin-
osis (sjúklegt ástand í skeið sem stafar af bakteríu-
vexti) eða vaginal bacteriosis (sjúklegur bakteríu-
vöxtur í skeið), en þarna getur þó verið um að
ræða blæbrigðamun sem raunverulega skiptir máli
í hugum fræðimanna.
Skeiöarsýklun
Að lokum er lagt til að fyrirbærið bacterial vaginosis
fái heitið skeiðarsýklun á íslensku.
Differential diagnosis
Prófessor Ásmundur Brekkan hringdi og var að Ijúka
við yfirferð á kennsluefni sínu. I því kom alloft fyrir
hugtakið difi'crcntial diagnosis og hafði prófessorinn
þar notað hina íslensku þýðingu Iðorðasafns lækna,
mismunargreining. Þó fór svo við yfirlesturinn að
honum fannst þetta heiti „ekki fallegt orð á prenti“
og óskaði eflir betri tillögu. Undirrituðum varð í
fyrstu fátt um svör, því að hann hefur sjálfur notað
66
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87