Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Qupperneq 69

IÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
er heldur nóg að treysta á orðabækur því að notkun
og skilgreining fræðihugtaka breytast gjarnan í sam-
ræmi við nýja þekkingu á hverju fræðasviði. Slíkar
breytingar skila sér oft seint inn í almennar orða-
bækur.
Sepsis er einmitt eitt þeirra heita og hugtaka,
sem tekin hafa verið til endurskoðunar, bæði
vegna nýrrar þekkingar og eins vegna misræmis í
notkun fræðiheita. Flett var upp í tveimur þekkt-
um kennslubókum í lyflæknisfræði, 19. útgáfu af
Cecil frá 1992 og 13. útgáfu af Harrison frá 1994.
Báðar virðast forðast að nota hugtakið septicemia.
Cecil skilgreinir sepsis á hefðbundinn hátt þannig:
að ýmsir graftarmyndandi eða aðrir meinvirkir
sýklar, eða eiturefni þeirra, finnist í blóði eða vefj-
um. Harrison hefur hins vegar tekið upp nýja skil-
greiningu: sepsis er ástand sem felur í sér almenn
bólguviðbrögð gegn innrás sýkla. Þar er það sér-
staklega tekið fram að innrás sýkla í blóðrás sé
ekki óhjákvæmilegur þáttur í sepsis. Harrison bætir
við hugtökunum sepsis syndrome: ástand sem felur
í sér almenn bólguviðbrögð gegn innrás sýkla og
líffœrabilun, og septic shock: ástand sem felur í sér
almenn bólguviðbrögð gegn innrás sýkla, líffæra-
bilun og staðfestan lágþrýsting (hypotension).
Þegar gluggað var í fleiri heimildir mátti finna
hugtökin: clinically significant sepsis, severe sepsis,
systemic intlammatory response syndrome, multiple
organ failure og multiple organ dysfunction syn-
drome. Ljóst er að umræðu um sepsis er alls ekki
lokið.
Lbl 1995; 81:256
Bólgusótt, sýklasótt
SÍÐUSTU TVEIR PISTLAR HAFA FJALLAÐ UM
nokkur heiti sem tengjast svæsnum
sýkingum og viðbrögðum gegn þeim. Sú
umfjöllun sýnir að fræðilegar nafngiftir á erlendum
málum og skilgreiningar ýmissa fyrirbæra hafa breyst
til samræmis við aukna þekkingu á eðli hinna
sjúklegu breytinga. Mikilvægt er að íslensku íðorðin
séu einnig endurskoðuð reglulega þannig að þau nái
að taka þeim breytingum sem nauðsynlegar eru á
hverjum tíma. íðorðasafn lækna er sá staðall sem
nota ber þegar ritað er um læknisfræðilegt efni á
íslensku. Nauðsynlegt er því að íðorðasafnið sé alltaf
„rétt“. Markaður fyrir safnið er þó ekki það stór að
nýjar útgáfur geti litið dagsins Ijós á fárra ára fresti.
Hins vegar fer nú vafalaust að verða tímabært að gefa
út eitt smáhefti til viðbótar og birta þar nauðsynlegar
viðbætur og þær leiðréttingar sem gerðar hafa verið
eða þarf að gera á aðalsafninu.
Bólgusótt
í síðasta pistli var meðal annars birt hið nýlega fræði-
heiti systemic inflammatory response syndronie.
Þetta heiti ásamt tilheyrandi skilgreiningu var sett
fram á sameiginlegri ráðstefnu American College of
Chest Physicians og Society of Critical Care Medi-
cine í Chicago á miðju ári 1991 (sjá Chest 1992; 101:
1644-55). Þá þegar hafði orðið til heitið septic syn-
drome, sem notað var um þau almennu viðbrögð
sem fram komu í líkamanum við alvarlega sýkingu.
Ljóst varð hins vegar að svipuð viðbrögð gætu komið
fram við alvarlega bólgusjúkdóma, án þess að um
sýkingu væri að ræða, til dæmis við alvarlegan bruna,
útbreidda áverka og briskirtilsbólgu án sýkingar. Að
nota heitið septic syndrome um viðbrögð án sýkingar
fannst ýmsum ekki við hæfi og því var hið nýja heiti
systemic inflammatory response syndrome sett fram.
Bein íslensk þýðing á því gæti verið: hcilkenni al-
mennra bólguviðbragða. Skilgreiningin felur í sér að
fyrir hendi séu fleiri en eitt af eftirtöldum einkennum:
sótthiti eða lœkkun líkamshita, hraður hjartsláttur,
hröð öndun, hœkkun eða lœkkun hvítra blóðkorna
og vinstri hneigð. Þetta fyrirbæri vill undirritaður
nefna bólgusótt. Sótt hefur oft verið notað sem síðari
liður í heitum sjúkdóma sem stafa af sýkingu, einkum
ef hækkaður líkamshiti. sótthiti, fylgir.
Sýklasótt
Einn helsli undirflokkur bólgusóttar er einmitt sepsis,
almenn bólguviðbrögð við sýkingu. í 63. pistli kom
fram að innrás örvera (sýkla) í blóðrás, sýklablæði, sé
ekki óhjákvæmilegur þáttur í sepsis. Rökrétt gæti þá
verið að nota heitið septicemia um bólgusótt með
sýklum í blóðrás. Niðurstaða fyrrgreindrar ráðstefnu
var hins vegar sú að svo mikið ósamræmi væri nú í
notkun heitisins septicemia að það bæri að leggja
alveg niður. Á sama hátt er hvergi minnst á heitið
pyemia, sem vafalítið ber þá einnig að leggja niður. í
62. pistli var þess getið að sepsis hefði fengið heitið
graftarsótt í íðorðasafni lækna. Undirritaður leggur
nú til, í ljósi fyrrgreindrar endurskoðunar, að því verði
breytt og að scpsis fái heitið sýklasótt. Það verður þá
hliðstætt við fyrrgreinda tillögu að heiti á systemic in-
flammatory response syndrome, bólgusótt. Bacterial
sepsis getur síðan heitið bakteríusótt. fungal sepsis
á sama hátt svcppasótt og viral sepsis loks veirusótt.
Til að loka hringnum má snúa aftur að upphaf-
legri beiðni Þóris Helgasonar, sem greint er frá í
62. pistli. Fulminant scpsis fær þá heitið svæsin
sýklasótt. Skilgreining hennar verði: brátt og alvar-
legt sjúkdómsástand sem stafar af almennum við-
Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87 69