Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 81

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
innar frá 1990 á fæðingarbletti er víðtækari, góð-
kynja húðgalli, stundum meðfœddur en keniur oft
fram síðar. Þar er einnig tilgreint að fæðingarblett-
ir séu ýmist litarefnisblettir eða æðablettir. í íð-
orðasafni lækna kemur fram að fæðingarblettur sé
þýðing á latneska heitinu naevus og á enska heit-
inu birthmark.
Nevus
I læknisfræðiorðabók Stedmans frá 1995 má lesa að
notkunarsvið heitisins nevus (ritað á ameríska vísu)
geti verið talsvert vítt. Þar segir að nevus sé annað
hvort afmörkuð húðbreyting, vansköpun (mal-
formation), gerð úr húðþekjufrumum, húðfœra-
frumum, sortufrumum, œðafrumum eða bandvefs-
kímfrumum, eða góðkynja húðmein sem stafar af
afmörkuðum ofvexti í sortufrumum, meðfætt eða
tilkomið síðar. Þá eru tilgreind nærri 60 mismunandi
heiti þar sem nevus kemur fyrir í samsetningu.
Húðmeinafræði Levers frá 1983 leggur til að
heitið nevus sé notað þannig að eitt sér vísi það í
meinsemdir gerðar úr sortufrumum, nánar tiltekið
eingöngu þær sem latnesku samheitin nevus pig-
mentosus, nevus nevocellulare og nevus melano-
cyticum eiga við um (sjá leiðréttingu í pistli 79). Sé
ætlunin að vísa í aðrar meðfæddar húðbreytingar
skuli fylgja lýsingarorð sem gefi nánar til kynna
hvað við er átt, til dæmis nevus verrucosus,
vörtubrá, eða nevus flanimcus, valbrá.
Rétt er að vekja athygli á því að starfshópur
Orðanefndar hefur nú breytt íslenska heitinu á
nevus pigmentosus úr litbrá í sortublett og á sama
hátt heitinu á nevus vasculosus úr roðabrá í æða-
blett (sjá íðorðasafnið bls. 324 og Fósturfræðiheit-
in bls. 144). Mörg önnur heiti á meðfæddum húð-
meinsemdum verða að bíða betri tíma.
Antimetabolite
Snemma í vor barst fyrirspurn um
íslenskt heiti á fyrirbærinu antimetabolitc,
en það hafði ekki fundist við uppflettingu í
íðorðasafni lækna. í prentaða safninu má hins vegar
finna nietabolism sem er þýtt með íslenska heitinu
efnaskipti og metabolite sem þar er nefnt lífefni á
íslensku. Til samræmingar lagði undirritaður þá til að
notað yrði að sinni heitið andlífefni, en þótti stirðlegt
og ákvað að skoða málið betur þegar tóm gæfist.
Efnaskipti
Eins og alltaf, þegar við íðorðavinnu er fengist, var
byrjað á því að kanna hugtökin að baki heitunum.
Ekki dugir að fást við orðin ein. Fyrst var leitað skýr-
inga í hinni miklu alþjóðlegu læknis- og líffræðiorða-
Receptor
Latneska sögnin recipio er meðal annars notuð um
það að taka við einhverju, en af henni er heitið re-
ceptor dregið. Læknisfræðiorðabók Stedmans gefur
tvær útskýringar: 1. prótínsameind á yfirborði
frumu eða ífrymi sem bindur sértækt efni, svo sem
hormón, mótefni eða taugaboðefni og 2. endi skyn-
taugar í húð, djúpum vefjum, líffærum eða skyn-
fœrum. Iðorðasafnið gefur tvö íslensk heiti á re-
ceptor: 7. nemi, 2. viðtaki.
Undirrituðum sýnist að heitið viðtaki hafi náð
fótfestu sem heiti á yfirborðssameindinni í máli
þeirra lækna sem á annað borð hafa með hugtakið
að gera í daglegu starfi. Engu að síður tókst ekki
að koma því inn í Vefjafræðiheitin (sjá bls. 131).
Gaman væri að heyra frá þeim sem vilja láta sig
málið varða. (Þau sem eru tengd við Alnetið geta
notað netfangið: johannhj@rsp.is.)
Specificity
I tengslum við yfirlestur á orðalista í öldrunarfræðum
kom þetta orð til skoðunar. Orðabók Aldamóta til-
greinir þýðinguna: það að vera sérstakur. íðorðasafn
lækna gefur þýðinguna sértœki án frekari skilgrein-
ingar, en ýmsir læknar virðast hafa notað heitið sér-
tækni. Baldur Jónsson hjá Islenskri málstöð taldi
hvorugt orðið rétt myndað og vísaði í Orðasafn úr
tölfræði sem kom út 1990. Þar kemur specificity að
vísu ekki fyrir, en í staðinn má finna þar significance,
marktekt. Tæki er notað um tól, áhöld og vélar og
tækni um verkgreinar eða verkkunnáttu, en tekt um
það að taka. Verðum við nú ekki að taka mark á sér-
fræðingum í málvísindum og tölfræði og nota heitin
marktekt og sértekt?
Lbl 1996; 82; 406
bók Wileys. Heitið nictabolisni er þar sagt notað um
heild þeirra efnafræðilegu ferla sem eiga sér stað í
lifandi verum, sérstaklega þá sem hafa íför með sér
skipti á efnasamböndum og orku milli frumna og
umhverfis. Ljóst er þó að heitið metabolism er einnig
notað um einstaka efnaferla eða söfn ferla, sem dæmi
má nefna fat metabolism, carbohydrate metabolism
og jafnvel electrolyte metabolism. íslenska heitið
efnaskipti virðist túlka þessa skilgreiningu dável og
heitin fituefnaskipti, sykruefnaskipti og rafvakaefna-
skipti fara ekki illa í munni. Nefna má að gríska orðið
metabole þýðir breyting eða umbreyting. Læknis-
fræðiorðabók Stedmans getur þess að í efnaskiptum
felist annars vegar anabolism, þœr efnabreytingar
sem breyti litlum sameindum í stórar, og hins vegar
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 81