Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Blaðsíða 83

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
íðorðasafnið tilgreinir heitið angina cruris sem
samheiti við intermittent claudication. Þar er
lausnin sennilega fengin. Angina er latneskt nafn-
orð, komið af sögninni ango: kæfa, kyrkja, kreista
eða þrýsta saman. Það var áður notað um að-
þrengjandi verkjaástand, einkum við hálsbólgu, en
er nú mest notað um þann brjóstverk sem fram
kemur við blóðþurrð í hjartavöðva, angina pect-
oris eða angina cordis, en slíkt nefnir íðorðasafnið
hjartaöng. Crus er leggur eða fótleggur, svæðið
milli hnés og ökkla. Því er nú lagt til að angina
cruris fái heitið leggjaröng. Til vara má tilnefna
heitin leggjaöng, fótaöng, fótaröng eða jafnvel
kálfaöng.
Tourette heilkenni
Um miðjan maí barst beiðni frá formanni Tourette
samtakanna, Elísabetu Magnúsdóttur, þess efnis að
tekin yrðu til umræðu nokkur heiti sem tengjast
svonefndu Tourette heilkenni.
Hin alþjóðlega læknis- og líffræðiorðabók
Wileys greinir frá því að Tourette hafi verið tauga-
sjúkdómalæknir í Frakklandi og uppi á árunum
1857-1904. Fullt eftirnafn mannsins var Gilles de
la Tourette, en fornöfnin ekki færri en fjögur:
Georges Edouard Albert Brutus. Kvillinn, sem við
hann er kenndur, er nú oftast nefndur Tourette, de
la Tourette eða Gilles de la Tourette sjúkdómur
eða hcilkenni. Kvillinn hefur einnig verið kenndur
við annan franskan lækni, Georges Guinon, sem
uppi var á svipuðum tíma og þá nefndur á frönsku
tic de Guinon. Að auki má finna að minnsta kosti
tíu önnur heiti á frönsku og ensku.
Sjúkdómaflokkun Heilbrigðisstofnunar þjóð-
anna (sjá Fréttabréf lækna 1993; 7: 6) setur fyrir-
bærið í flokk sem nefnist Tic disorders, en sá hefur
fengið heitið kipparaskanir í nýrri íslenskri þýð-
ingu. De la Tourette heilkenni kemur fyrir í undir-
flokki sem nefnist samsett radd- og fjölkipparöskun
(combined vocal and multiple motor tic disorder).
Honum er meðal annars þannig lýst að um sé að
ræða kipparöskun með mörgum hreyfikippum og
einum eða fleiri raddkippum, þó ekki þurfi þeir að
hafa komið samtímis (sjá ICD-10, bls. 384).
í nýlegri Greiningar- og tölfræðihandbók Amer-
íska geðlæknafélagsins (DSM-III-R) er Tourette
heilkenni fellt inn í flokk sem fengið hefur heitið
fjölkipparöskun í íslensku þýðingunni. Orða-
nefndin hefur á sínum tíma valið heitið svipvööva-
kippir til að tákna Gilles de la Tourette heilkenni,
en ef til vill lýsir það heiti ástandinu þó ekki nógu
vel. (Framhald í næsta blaði.)
Lbl 1996; 82:537
Tourette heilkenni (framhald)
Grein Gilles de la Tourette um
heilkenni pað, sem við hann er kennt, birtist
árið 1885. Sagan segir þó að fýrsta læknis-
fræðilega frásögnin af einstaklingi með þau einkenni,
sem Tourette sagði frá í grein sinni, hafi verið birt
þegar árið 1825. Hvorki hann sjálfur né lærifaðir
hans, hinn frægi, franski taugasjúkdómalæknir Jean
Martin Charcot (1825-1893), skoðuðu eða kynntusl
sjálfir þessum einstaklingi, sem síðar fékk viðumefnið
„greifynjan bölvandi". Engu að síður hefur lýsing
hins unga Tourettes verið það góð að Charcot sá fulla
ástæðu til þess að kenna fyrirbærið upp frá þessu við
nemanda sinn. Upphaflega heitið var engin
smásmíði: La maladie des tics de Gillcs de la
Tourette. Framlag Tourettes fólst einkum í því að lýsa
vandlega einkennum nokkurra sjúklinga og að setja
fram skilmerki sjúkdómsflokkunar sem greindu
þennan nýja kvilla frá öðrum ósjálfráðum,
krampakenndum hreyfiröskunum, einkum svonefnd-
um rykkjadansi (Sydenhams chorea).
Vöövakvik, vanakrampi
Um svipað leyti mun orðið tic hafa náð fótfestu í
frönsku læknamáli sem heiti á þeim sérstöku hreyf-
ingum sem einkenna Tourette heilkenni. Skilgreining
hugtaksins er á þá leið að um sé að ræða skyndilegan,
að mestu óviðráðanlegan og endurtekinn vöðva-
samdrátt, sem er óviðeigandi eða tilgangslaus eins
og á stendur og leiðir til samhæfðrar en krampa-
kenndrar hreyfingar á afmörkuðu líkamssvæði.
Uppruni orðsins tic er óljós. Meðal hugmynda
má nefna afleiðslu frá þýska sagnorðinu ticken
sem merkir að tifa, eða að snerta lauslega. Orða-
nefnd læknafélaganna hefur á sínum tíma kosið að
nota íslenska heitið vöðvakvik um tic, en einnig er
í Iðorðasafninu tilgreint samheitið habit spasm,
sem í beinni orðabókarþýðingu verður vanakrampi.
Samheitið vísar hins vegar til þess sem oftast er
kallað kækur á íslensku. íslensk orðabók Máls og
menningar segir að kækur sé afbrigðilegur ávani
einstaklings í látbragði, hreyfingum, svipbrigðum,
raddbeitingu eða jafnvel orðalagi. íslenska sam-
heitaorðabókin tilgreinir samheitin ávani, ósiður,
árátta og í fleirtölu taktar, tilburðir.
Frá því var skýrt í síðasta pistli að starfshópar
Orðanefndar læknafélaganna hefðu nú tekið upp
heitið kippur sem þýðingu á tic, þar sem það kemur
fyrir í heitum sjúkdómaflokka.
80
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87 83