Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 85

IÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Að lokum vill undirritaður leggja til að íslenska
heitið sorakjaftur verði ekki notað um það sem á
alþjóðlegu læknamáli nefnist coprolalia. Sorakjaftur
er gróft heiti og verður án efa fljótt niðrandi. Völ
er á mörgu öðru, svo sem gróft orðbragð, Ijótt orð-
bragð, grófmæli, dónatal eða munnsöfnuður.
Hátækni
Nýyrðið hátækni hefur verið áberandi í fjölmiðlunum
á nýliðnum vikum og mánuðum, oftast í samsetning-
unni hátækni.sjúkrahús. Þaö finnst hvorki í Iðorða-
safni lækna, Islensku alfræðiorðabókinni né í Is-
lenskri orðabók. Undirritaður veit ekki hver á
heiðurinn af samsetningunni, né hver er skilgreining
hugtaksins hátækni. Hugmyndin er í sjálfu sér ágæt. í
hugann koma orð eins og háfermi, háhiti, hámark,
háskóli og hátign, og lesandinn fær þá hugmynd að
hátæknin gnæfi yfir aðra tækni. Án aðstoðar gæti
honum í sakleysi sínu dottið í hug að hátæknisjúkra-
hús gnæfði yfir önnur hvað varðar fjölbreytni og gæði
rannsókna og lækninga og að hátæknisjúkrahús væri
þess vegna gott sjúkrahús. Það má þó víst ekki verða.
Áróðursmeistararnir ætlast til þess að áheyrandinn
skynji aðra merkingu, þá að Landspítali og Borgar-
spítali séu vondir staðir af því báðir séu hátækni-
sjúkrahús. Á síðasta ári var þess einnig getið að fæð-
ingadeild Landspítala væri orðin hátæknideild og um
leið gefið í skyn að slíkt væri ekki gott. Mikið geta orð
verið varasöm.
Lbl 1996; 82: 660
Hátæknisjúkrahús
I SÍÐASTA PISTLI VAR FJALLAÐ UM NÝYRÐIÐ
hátæknisjúkrahús og þann neikvæða blæ
sem hugtakið hefur fengið í dægurmála-
umræðunni. Þessari dularfullu og óskilgreindu
hátækni er ljóst og leynt kennt um stöðugt hækkandi
útgjöld til heilbrigðismála. Stolt okkar yfir því, að
starfsmenn og stofnanir hins íslenska heilbrigðis-
kerfis séu meðal þeirra bestu, skal bælt og í staðinn
vakin sektarkennd til þess að þjóna þeirri gömlu
afturhaldskenningu að tæknidraugurinn muni von
bráðar gleypa okkur öll, ef ekki með því að ná stjórn
á lífi og líkamsstarfsemi einstaklinganna, þá með því
að sjúga til sín alla fjármuni okkar og samfélagsins í
heild. Hátækni er einnig leidd fram sem illvígur og
tilfinningalaus andstæðingur hins mannlega og
meðbróðurlega í umönnun sjúkra. Það er látið
gleymast að hátæknin (hver sem hún er!) er ekki ann-
að en tól í hendi þeirra sem hafa helgað sig þjónust-
unni við sjúka og með eiði skuldbundið sig til þess að
gera það eitl sem sjúklingum þeirra verði „til gagns
og nytsemdar“. Hvað illt sem um notkun heitisins há-
tæknisjúkrahús má segja, er hitt þó sennilega enn
verra ef á flot færi sú hugmynd að aðrar stofnanir
bæri að kenna við lágtækni!
Tækni og vísindi
Það hefur oft valdið undirrituðum gremju hvernig
frétta- og fjölmiðlamenn fara með orðin tækni og vís-
indi þegar þeir endursegja fregnir af erlendum vett-
vangi. Oftast er um það að ræða að talað er um
vísindi í stað tækni og vísindamenn í stað tækni-
manna eða sérfræðinga. Vera má að þýðendum sé oft
nokkur vorkunn, einkum þegar þýtt er úr tungumáli
sem ekki gerir skíran greinarmun.
Samkvæmt Orðsifjabókinni er fleirtöluorðið
vísindi dregið af lýsingarorðinu vís sem merkir
vitur eða áreiðanlegur. Kvenkynsorðið vísend og
hvorugkynsorðið vísendi eru til í gömlu máli og
voru notuð um kunnáttu og þekkingu, jafnvel um
galdrakunnáttu og fjölkynngi. Vísindi er nú fyrst
og fremst notað á tvo vegu, annars vegar um það
sem einnig má kalla frœði, lcerdóm eða þekkingu
(sbr. læknavísindin) og hins vegar um það sem nefna
má vísindastörf eða vísindarannsóknir. Síðari
merkingunni er vel lýst í Islenskri orðabók Máls og
menningar: athuganir, rannsóknir gerðar á kerfis-
bundinn, óhlutdrægan, raunsœjan hátt til að afla
sannrar þekkingar, þó betur færi sennilega á því að
þarna kæmi „nýrrar“ í stað „sannrar“. Samkvæmt
síðari merkingunni eru vísindamenn þeir einir sem
fást við öflun nýrrar þekkingar með því að gera at-
huganir, rannsóknir eða tilraunir á kerfisbundinn
og hlutlægan hátt.
Orðið tækni er einnig notað á tvo vegu, annars
vegar til að lýsa aðferð sem menn beita í starfi,
námi, list eða íþrótt (sbr. námstækni, tækni list-
málara, tækni spjótkastara) og hins vegar til að
lýsa útbúnaði, tækjum eða vélum sem beitt er í starfi
eða við úrlausn hagnýtra verkefna. Tæknimenn eru
þá allir þeir sem nota, fást við eða beita útbúnaði,
tækjum eða vélum á hagnýtan hátt, og má þá einu
gilda hversu flókin eða háþróuð tól þeirra eru. Vís-
indamenn verða þeir ekki nema þeir noti búnað-
inn til að afla nýrrar þekkingar með hinni kerfis-
bundnu, óhlutdrægu, vísindalegu aðferð.
Loks má benda á að enska orðið scientist er oft
notað um sérfræðing á tilteknu fræðasviði, hvort
sem hann er tæknimaður eða vísindamaður.
Umbrotsefni
I 78. pislli var fjallað lítillega um efnaskipti í fram-
haldi af fyrirspurn um íslenskt heiti á antimetabolite,
Læknablaðid / FYLGIRIT 41 2001/87 85