Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Qupperneq 86

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
sem undirritaður lagði til að skyldi heita andlífunar-
efni (Lbl 1996; 82:481) til samræmis við þá hugmynd
að nietabolite nefndist lífunarefni.
Viðbrögð lækna hafa enn lítil orðið, en pró-
fessor Þorkell Jóhannesson sendi þó kveðju og
ljósrit af síðu í einu af kennsluritum sínum í lyfja-
fræði. Þar kemur fram að hann notar heitið lyfja-
umbrot um allar þœr efnabreytingar, er verða á
lyfjasameindum í líkamanum. A sömu síðu kemur
einnig fyrir hið þægilega heiti umbrotsleiðir, sem
væntanlega er þýðing á metabolic pathways. Sam-
kvæmt þessu má nota íslenska heitið umbrotsefni
um þau efni sem breytast eða verða til við umbrot
(efnabreytingar, efnaskipti) og er það án efa skiljan-
legra (gagnsærra) en heitið lífunarefni. Rökrétt
væri þá að antimetabolite nefndist andumbrots-
efni, þó fremur stirðlegt sé.
Lbl 1996; 82:723
Erythroderma, roðahúð
VlGFÚS SlGURÐSSON, LÆKNIR, SKRIFAR FRÁ
Hollandi og biður um aðstoð við að finna
íslenskt heiti sem nota megi um hugtakið
erythroderma, en það er ekki í Iðorðasafninu.
Vigfús segir í bréfi sínu að erythroderma sé
sjúkdómsástand þar sem nær allt yfirborð húðar-
innar sé rautt og að oftast fylgi hreisturmyndun.
Hann segir enn fremur að ýmsir húðsjúkdómar
geti valdið erythroderma. I sama streng tekur
læknisfræðiorðabók Stedmans: ósértœkt heiti á
miklum og venjulega útbreiddum roða í húð sem
stafar af útvíkkun blóðæða og kemur oft á undan
eða í tengslum við flagning. Þar og í hinni miklu
læknis- og líffræðiorðabók Wileys má finna sam-
heitin erythrodermatitis, erythrodermia og gene-
ralized exfoliative dcrmatitis, auk annarra sem talin
eru úrelt. Vigfús getur þess, að ekki sé alls kostar
rétt að nota það síðasttalda sem samheiti, þar sem
flagningur eða hreisturmyndun eigi sér ekki alltaf
stað.
Samheitl
Samkvæmt Orðabók Máls og menningar er samheiti:
samnafn, sameiginlegt heiti, orð sömu merkingar.
Samheiti eru þó sjaldnast alveg jafngild eða nákvæm-
lega sömu merkingar og á það ekki síst við um fræði-
leg samheiti. I sumum tilvikum hafa orðið til ný
fræðiheiti vegna þess að ný þekking leiðir í ljós að
þau eldri byggðust á úreltri hugmyndafræði, en í öðr-
um tilvikum er einungis um að ræða mismunandi
sjónarhorn.
Heitið erythroderma gefur til dæmis einungis til
kynna að húðin sé rauð, en heitið erythroderma-
titis að húðin sé bæði rauð og bólgin. Heitið exfoli-
ative dermatitis sýnir hins vegar að um flagning og
húðbólgu er að ræða, en ekkert er gefið til kynna
um litinn. Þó að oft sé almennt samkomulag um
notkun einstakra samheita, getur notkunin einnig
byggst á óskilgreindri hefð eða verið bundin við
ákveðin sérsvið, stofnanir, svæði eða lönd. Stund-
um kemur það fyrir að vinsældir ákveðinna heita
eru einungis tímabundnar. Iðorðafræðin krefjast
þess þó við formlega skráningu að meðal samheita
sé eitt ráðandi og þá tilgreint sem aðalheiti. íð-
orðasafn lækna vísar á milli samheita þannig að til
aðalheitis er vísað með orðinu sjá, en til annarra
samheita með skammstöfuninni sh. Við þýðingar
og nýyrðasmíð er meginreglan sú að leggja aðal-
heitið til grundvallar.
Roöahúö, húöroði, alroði
Fyrrtaldar orðabækur velja báðar erythroderma sem
aðalheiti. Heitið er samsett úr tveimur orðum sem
bæði eru komin úr grísku. Það fyrra er erythros sem
merkir rauður, en það síðara er derma sem merkir
húð. Bein þýðing á erythroderma er því einfaldlega
rauð húð. I Iðorðasafninu er orðhlutinn erythro-
einnig stundum þýddur sem roða-, þannig að roða-
húð kemur einnig til greina. Erythrodermatitis verður
þá roðahúðbólga en exfoliative dermatitis getur
fengið heitiö llagningshúðbólga.
Við nýja þýðingu Alþjóðlegu sjúkdómaskrár-
innar (ICD-10) var farin sú leið að velja heitið
húðroði til að tákna erythroderma. Þó að undir-
ritaður hafi átt þátt í því verki á sínum tíma, þá
finnst honum nú að roðahúð sé betra heiti á þessu
almenna og útbreidda sjúkdómsástandi og að húð-
roði eigi betur við sem heiti á sjúkdómseinkenni.
Vigfús leggur sjálfur til heitið alroði, en því vill
undirritaður hafna með svipaðri röksemd: að það
eigi betur við sem kerfisheiti til að lýsa útbreiðslu
roða í húð, og tákni þá að húðin sé öll rauð.
Valaögerð
Nýlega var spurt um íslensk heiti á elective surgery
og elective admission. í íðorðasafninu má finna
elective operation en þar fylgir „?“ í stað þýðingar.
Hins vegar má þar finna elective mutism sem þýtt er
með þrísamsetta heitinu valmálleysi. Enska orðið
electivc merkir valinn, kosinn eða kjörinn. Opcration
er aðgerð eða skurðaðgerð og til samræmis verður
elective operation þá valaðgerð. Heitið kjöraðgerð
ætti hins vegar að nota um æskilegustu eða bestu að-
gerð, til samræmis við heitið kjörþyngd, sem er notað
i
86 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87