Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 87

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
um þá líkamsþyngd sem talin er æskilegust fyrir til-
tekinn mann.
Blóðstorkusótt
Fyrirbærið disscminated intravascular coagulation
er skráð í íðorðasafninu með því stirðlega íslenska
heiti dreifð blóðstorknun. Stungið er upp á því, án
rökstuðnings að sinni, að það verði nefnt blóðstorku-
sótt.
Lbl 1996; 82: 804
Blóðstorkusótt
í SÍÐASTA PISTLI VAR STUNGIÐ UPP Á ÞVÍ AÐ
FYRiRbærið disseminated intravascular
coagulation fengi íslenska heitið blóð-
storkusótt. Um er að ræða blæðingaheilkenni, sem
stafar af ótímabærri og útbreiddri storknun blóðs víðs
vegar um líkamann, oft í tengslum við sýkingu af
völdum Gram-neikvæðra baktería. Fíbrín fellur út og
myndar litla storkutappa sem festast í smáæðum,
stffla þær og koma af stað vefjaskemmdum.
Blóðflögur og storkuþættir í blóðrás eyðast upp og
blæðingar í húð, meltingarvegi og heila geta orðið
lífshættulegar. Astandið er þó ekki bundið við
sýkingar, það getur komið fram við vefjaskemmdir af
ýmsu tagi, svo sem bruna, útbreidd illkynja æxli,
alvarlega ofþornun, blóðsýringu og fylgjulos. Orðið
sótt hefur einkum verið notað um sjúkdóma af völd-
um sýkinga og getur því að nokkru leyti átt vel við
hér. Gaman væri að heyra viðbrögð lækna við hug-
myndinni.
Fibrosis
Lengi hefur staðið til að taka latneska heitið fibrosis
til skoðunar. Pað er þó hægar sagt en gert að taka til í
eigin ranni, en fibrosis er meðal þeirra erlendu fræði-
orða sem oftast er slett í vefjameinafræði. Iðorða-
safnið gefur upp íslensku þýðinguna netjuhersli, sem
undirrituðum sýnist afleit, því að annars staðar kemur
fram að netja er omentum og hersli er sclerosis. Sú
skýring er þó látin fylgja að fibrosis sé „bandvefs-
aukning".
Læknisfræðiorðabók Stedmans gefur þá skýr-
ingu að fibrosis sé bandvefsmyndun sem kemur
fyrir við viðgerð og önnur vefjaviðbrögð, andstœtt
við myndun þess bandvefjar sem er eðlilegur hluti
líffœris eða vefjar. Þetta er í samræmi við útskýr-
ingu Guðmundar Flannessonar í Islenskum líf-
færaheitum: óeðlilegur bandvefsvöxtur í líffœri.
Orðhlutaskoðun leiðir í ljós að latneska heitið
fibra var notað um þræði eða trefjar og að gríska
viðskeytið -osis táknar ástand eða ferli. Til gamans
má geta þess að íslensk orðabók Máls og menn-
ingar segir að þráður sé band, taug eða strengur og
að trefja sé trosnaður þráður.
Trefjun
Við nýja þýðingu á Alþjóðlegu sjúkdómaskránni var
tekin sú ákvörðun að fibrosis skyldi nefnast trefjun.
Þetta hefur það í för með sér að orðhlutinn Ðbro-
verður í flestum samsetningum trefja-. Fibrocartilage
(brjósk sem inniheldur trefjar) verður trefjabrjósk,
fibrocyte (fruma sem myndar trefjar) verður trefja-
fruma, fibroma (æxli sem inniheldur trefjar) verður
trefjaæxli, lýsingarorðið fibrosing verður trefjandi
eða trefjamyndandi og sá vefur sem á ensku nefnist
fibrous connective tissue (trefjaður bandvefur) verður
trefjabandvefur.
Trefjablöðrusjúkdómur
Meðan á þessum hugleiðingum stendur rifjast upp
heitið fibrocystic disease, sem annars vegar er notað
um algengt sjúkdómsfyrirbæri í brjóstum kvenna og
hins vegar um meðfæddan efnaskiptasjúkdóm, sem
kemur fram í útseytikirtlum (glandulae exocrinae) og
hét áður fibrosis cystica eða mucoviscidosis (ástand
með seigu eða límkenndu slími). Fyrir síðamefnda
sjúkdóminn valdi Orðanefnd læknafélaganna á sínum
tíma heitið slímseigjuvanþrif, sem ekki hefur náð
neinum teljandi vinsældum, og heitið slímseigjusjúk-
dómur, sem sett var í Alþjóðlegu sjúkdómaskrána,
virðist lítið skárra. Gríska heitið cystis er notað um
afbrigðileg þekjuklædd holrými í vefjum og líffærum,
sem ýmist hafa verið nefnd blöðrur eða belgir á ís-
lensku. Undirritaður hefur einnig notað heitið belg-
mein þar sem því verður við komið. Með þetta í huga
má búa til heitin trefjablöðrusjúkdómur, sem nota
má um meðfædda sjúkdóminn, og blöörutrefjun,
sem nota má um brjóstasjúkdóminn.
Fíbrín
Þegar litið er í Iðorðasafnið, hefti F-G, kemur í ljós að
á nokkrum stöðum hefur ekki verið nægilega vel
greint á milli orðhlutanna fibro- og fibrino-.
Fíbrín er trefjaefni sem myndast við storknun
blóðs. Ákveðið var að efninu skyldi ekki gefið nýtt
íslenskt heiti heldur skyldi latneska heitið umritað
til samræmis við íslenskan framburð. Til samræmis
við það ættu eftirtalin heiti að breytast: fibrino-
cellular verði fíbrín- og frumu-, fibrinohemor-
rhagic verði fíbrín- og blóð-, fibrinous adhesion
verði fíbrínsamvöxtur, fibrinous calculus verði
fíbrínsteinn og fibrinous cataract verði fíbríndrer.
Rétt er síðan að breyta einnig íslenska heitinu
fibrous adhesion, sem verði þá trefjasamvöxtur.
Lbl 1996; 82:876
Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87 87