Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Page 99

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
penisillínasa. Fyrri hluti heitisins er kominn af gríska
orðinu kephale, sem merkir höfuð, en síðari hlutinn
væntanlega af sporos, sem merkir sœði, frœ, gró eða
spori. Reyndar hefur heiti sveppanna síðan verið
breytt og heitir ættkvíslin nú Acremoniuin.
Áður hefur verið drepið á framburð fræðiheita
(56. pistill, Lbl 1994; 80:404) og bent á að hefð ráði
um framburð margra erlendra heita sem notuð eru
í íslenska læknamálinu þó að fullkomin samstaða
hafi ekki náðst. Umritun erlendra sýklaheita á ís-
lensku hefur einnig verið rædd (78. pistill, Lbl
1995; 81: 751) og þá lagt til að bakteríuheiti verði
ekki lengur þýdd heldur umrituð nokkurn veginn
hljóðrétt eins og heiti lyfja og lyfjaefna. Þó að
ákvörðun um þetta geti verið einföld, þá er fram-
kvæmdin ekki alltaf jafn einföld.
Hljóðrétt umritun gerir ráð fyrir að fræðiheiti
séu rituð á íslensku nokkurn veginn eins og þau
hljóma í framburði. En þá vaknar spurning um það
hvaða framburð eigi að leggja til grundvallar,
íslenskan eða erlendan, og ef ekki íslenskan þá úr
hvaða tungumáli. Tilraun til umritunar á heitinu
cephalosporin gefur dæmi um þetta. Fyrsta stafinn
c-ið má bera fram með s-hljóði eða k-hljóði, ph má
bera fram sem p eða sem f, o-in bæði má ýmist
bera fram sem o eða ó og i-ið má bera fram sem i
eða í. Hvað „réttast" er verður tæpast fullyrt, en
engu að síður má ná samkomulagi um meginstefnu.
Undirritaður afgreiddi málið með því að segjast
sjálfur skrifa sefalósporín samkvæmt amerískri
framburðarhefð, en viðurkenna latnesk-evrópsku
hefðina kefalósporín.
Lausnaleitarnám
Síðsumars barst það verkefni frá Birni Guðbjöms-
syni, yfirlækni á FSA, að finna heiti á tiltekna
kennsluaðferð, problem based learning. Birni hefur
fyrir löngu verið svarað í tölvupósti, en aðrir læknar
og kennarar gætu haft áhuga á málinu. Aðferðin felst
í því að fá nemendum verkefni til úrlausnar og hjálpa
þeim á skipulagðan hátt til þess að forma þær spurn-
ingar sem svara þarf til að leysa verkefnið og síðan að
virkja þá til þess að svara spurningunum sjálfir með
því að afla sér fræðilegrar þekkingar á eigin spýtur. Á
þennan hátt læra þeir markvisst að skilgreina vand-
ann og að afla sér þeirrar þekkingar, sem þarf að vera
fyrir hendi til þess að leysa megi tiltekin vandamál.
Problem má þýða á margan hátt: vandi, vanda-
mál, verkefni, úrlausnarefni, dœmi, þraut, við-
fangsefni og vafamál. Enska sögnin to base merkir
að grundvalla eða að byggja á og er hún komin af
latneska orðinu basis, grunnur, grundvöllur.
Eftir að hafa skoðað ýmsar hugmyndir, svo sem
vandamálanám, verkefnanám, viðfangsnám og jafn-
vel vandagrundað nám, fannst ágæt lausn í grein
eftir Björgu Þorsteinsdóttur, læknanema (Lækna-
neminn 1997; 50: 59-63), lausnaleitarnám.
Alnetið
í októberhefti Tölvumála, tímarits Skýrslutækni-
félags íslands, er fjallað um nýja útgáfu Tölvuorða-
safns og þess meðal annars getið að gott íslenskt heiti
vanti nú á fyrirbærið Internet, en það er Netið fræga
sem tölvueigendur sækjast nú eftir að vera í sam-
bandi við. Greint er frá tveimur hugmyndum, annars
vegar sérheitinu Lýðnetið og hins vegar samheitinu
fjölnet, en það síðarnefnda er heiti á netum sem
sameina ólíkar tegundir tölvuneta.
Undirritaður tekur undir þá skoðun að óþarft
sé að nota erlend heiti þegar auðvelt er að finna ís-
lensk. Sjálfur hefur hann notað heitið Alnetið, en
uppruna þess má skýra þannig að um sé að ræða
styttingu úr alheimsnet. í daglegu tali, og þegar
ljóst er hvað við er átt, má stytta enn frekar og tala
um Netið. Lesendur eru eindregið hvattir til þess
að nota íslensk heiti og að koma tillögum sínum á
framfæri ef þeir luma á nýjum hugmyndum.
E.S. íðorðasafn lækna er nú komið inn í Orðabanka
Islenskrar málstöðvar. Slóðin er: http.Y/ww\v. ismal.
hi. is/ob/index. html
Lbl 1998; 84:154
Subacute, subchronic
SUM VERKEFNI VIRÐAST EKKI EIGA NEINA
viðunandi lausn og fannst undirrituðum það
vel við eiga þegar hann var beðinn að fjalla
lítillega um fræðiorðið subchronic.
í daglegu læknaslangri eru lýsingarorðin akút
og krónískur mikið notuð. Enska lýsingarorðið
acute er komið úr latínu, þar sem acutus merkir
skarpur eða beittur, og er gjarnan notað um sjúk-
dómsástand sem er skyndilegt, skammvinnt og
alvarlegt. íðorðasafn lækna gefur þýðingarnar
skarpur, snarpur, bráður, skyndilegur. í klínískum
lýsingum og með sjúkdómsheitum er gjarnan not-
að lýsingarorðið bráður, til dæmis bráðatilvik,
bráðainnlögn, bráð lungnabólga og brátt hvít-
blœði. Enska andheitið chronic er hins vegar kom-
ið úr grísku, þar sem chronos merkir tími, og er
notað um ástand sem er ýmist langvarandi eða
hægfara, oft þrálátt og jafnvel ólæknandi. íðorða-
safnið gefur þýðingarnar langvinnur, hœgfara.
Undirritaður hefur oft átt í erfiðleikum með að
Læknablaðið / fylgirit 41 2001/87 99