Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Page 102

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
eigin reynslu og sérþekkingu og niðurstöður vís-
indalegra rannsókna og að gera það eitt sem
grundvallað sé á fræðilegum staðreyndum.
Staðreyndalæknisfræði
Þetta var langur formáli að þeirri hugmynd undir-
ritaðs að nefna evidence based medicine
staðreyndalæknisfræði. Þessu heiti er ætlað að
vekja til umhugsunar um það hvað af því, sem læknar
gera, sé stutt fullnægjandi rökum og hvað ekki.
Ari Jóhannesson, læknir á Akranesi, sendi
tölvupóst með tveimur hugmyndum. Sú fyrri er
gagnreynd læknisfræði. Orðhlutinn gagn segir Ari
að geti annars vegar vísað í gagnsemi og hins vegar
í gögn (heimildir), en heimildaleit og gagnrýnið
mat á þeim eru einmitt hornsteinar „evidence based
medicine“. Síðari hugmyndin er heimildalæknis-
fræði, en hana telur Ari þó varla koma til greina.
Lýst er eftir fleirum.
Trefjalíkisæxli
Guðrún Aspelund, unglæknir, hringdi og vantaði ís-
lenskt heiti á þá meinsemd sem desmoid tumor
nefnist. Orðfræðilegan uppruna má rekja til grísku,
en þar merkir nafnorðið desmos band og viðskeytið
-oid er notað til að gefa til kynna líkingu við eitthvað.
Carcinoid er þannig æxli sem líkist carcinoma,
krabbalíki. Með desmo- er í læknisfræðilegum heit-
um vísað til trefjabandvefja, en þó sérstaklega til lið-
banda. Desmology er til dæmis liðbandafrœði og
heitið desmopathy má nota um sérhvern þann kvilla
sem leggst á liðbönd.
Með heitinu desmoid tumor er þó ekki verið að
vísa í liðbandaæxli, heldur í bandvefsofvöxt eða
œxli, sem oftast kemur fyrir í kviðvegg og er nú
gjarnan nefnt abdominal fibromatosis. Við þýð-
ingu á alþjóðlegu sjúkdómaflokkuninni, ICD-10,
var valið heitið kviðartrefjaœxlisvöxtur. Það er
langt og stirðlegt heiti og betur gæti því farið á því
að nota annað hvort trefjalíkisvöxtur eða trefja-
líkisæxli um desmoid tumor.
Frumufellir, frumufall
Magnús Snædal, málfræðingur, sendi stutta athuga-
semd í tölvupósti og benti á meinlega ritvillu í síðasta
pistli. Ptosis var þar ranglega ritað sem „optosis“.
Beðist er velvirðingar á þessu. Magnús vildi jafn-
framt koma þeirri skoðun sinni á framfæri að frumu-
fall væri betra en frumufellir sem íslenskt heiti á
apoptosis og vísar þar sérstaklega í mannfall sem
merkir manndauði í orrustu. Lýst er eftir fleiri hug-
myndum eða öðrum skoðunum.
Lbl 1998; 84: 432
Skyggna, hundraðsmark
Eftir krókaleiðum barst afrit af
tölvubréfi frá óþekktum bréfritara, en það
hefst þannig: „Ein er sú orðmynd sem
raskar mínum fíngerðu taugum, en það er „slœða“
í stað enska heitisins „slide“ (litljósmynd sem
varpað er á tjald, venjulega íplastramma 4x4 sm). “
I Ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs
koma fram margvíslegar þýðingar á sagnorðinu to
slide og nafnorðinu slide. Aðalmerking sagnar-
innar er sú að renna, en einnig má finna aðrar
skyldar: að renna sér, skrika, skrensa, líða áfram,
lauma, lœða, mjakast, skríða o.s.frv. Aðalmerking
nafnorðsins er renna, en í áttunda merkingarlið er
það einnig þýtt þannig: skyggna, lítil myndglœra í
ramma, litskyggna, skuggamynd. Upphaflega hefur
mynd af þessu tagi fengið heitið slide á ensku
vegna þess að myndin var látin renna á sinn stað í
sýningarvélinni, fyrir ljósgeislann. Enskar orða-
bækur nefna gjarnan töfralampa, magic lantern, í
tengslum við orðskýringar. Saga slíkra sýningar-
véla er án efa heillandi, en ekki á færi undirritaðs
að rekja. I staðinn koma í hugann heiti bakkanna
sem bera myndirnar í vélunum, carousel, hringekja
í vélum af tiltekinni amerískri gerð og Schlitten,
s/eði í öðrum vélum. Þegar flett er upp í Orðsifja-
bók Asgeirs Blöndals Magnússonar kemur einmitl
í ljós að íslenska orðið sleði og enska orðið slide
eiga til skyldleika að rekja gegnum fornensku
sögnina slídan.
Skyggna og skyggnuvél eru lipur heiti og undir-
ritaður sér enga ástæðu til þess að nota ensku slett-
urnar „slæd“ eða „slædsmynd“, né heldur að ís-
lenska „slide“ með heitinu „slæða“. í réttu sam-
hengi má að auki nota mynd, til dæmis: „Næstu
mynd, takk fyrirl" Gaman væri að fá fréttir af því
hvort einhver önnur myndaheiti séu komin í notkun.
Vernal conjunctivitis
Björn Árdal, barnalækir, óskaði eftir umræðu um
fyrirbærið vernal conjunctivitis. Sjúkdómurinn er
talinn af ofnæmisuppruna og birtist sem árstíða-
bundin slímhimnubólga í augum. Ljósfælni og mikill
kláði fylgja gjarnan og við skoðun sést að slímhimnan
er óslétt eða smáhnúðótt.
Nú ber þess að geta að conjunctiva eða tunica
conjunctiva hefur ýmist verið nefnd augnslímhúð,
augnslíma eða tára. Orðanefnd læknafélaganna
tók þá stefnu við nýja útgáfu líffæraheitanna að
102 Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87