Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 105

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
nánasta kunningjahópnum eru komnir á þann aldur
að lesgleraugun mega aldrei vera langt undan og í til-
efni af því hefjast oft umræður um ókostina sem
fylgja því að eldast. Sumir hafa aldrei áður þurft á
gleraugum að halda og sjá vel frá sér, eru því fjar-
sýnir. Aðrir hafa gengið með gleraugu frá unga aldri,
séð illa það sem fjarri er, en vel það sem næst þeim er,
og hafa því verið nefndir nærsýnir. Undirrituðum
finnst að þessi orð ættu að vera auðskilin og Islensk
orðabók Máls og menningar úlskýrir þau mjög skil-
merkilega, þó að íðorðasafn lækna birti heitin my-
Intracranial lesions
Aðalsteinn Jens Loftsson, lyfjafræð-
ingur, var að taka saman efni um eiginleika
lyfs og kom þar að heitinu intracranial
lesions, en fann ekki þýðingu sem honum líkaði.
Forliðurinn intra- er kominn úr latínu og sam-
kvæmt Iðorðasafni lækna merkir hann fyrir innan,
innan í, inn á við, inn í, en undirritaður vildi gjarn-
an bæta við inni í og í. Intra má þannig ýmist nota
um staðsetningu eða stefnu og ýmist með eða án
bandstriks. í þeim mörgu samsetningum, sem finna
má í Iðorðasafninu, eru algengast að vísað sé til
staðsetningar. Farnar eru þrjár leiðir við íslensku
þýðingarnar, í fyrsta lagi er notað innan-, í öðru
lagi í og í þriðja lagi er oft notað eignarfall, þegar
sjálfgefið virðist að fyrirbærið, sem vísað er til, sé
inni í öðru. Intravenous- mætti til dæmis í mismun-
andi samsetningum þýða sem innanbláæðar-, í blá-
æð eða bláæðar-.
Höfuðkúpa
Cranium er komið úr grísku og táknar þar höfuð-
kúpa eða hauskúpa, og finnst undirrituðum heitið
höfuðkúpa fara ólíkt betur í virðulegum fræðitexta.
Samkvæmt íslensku orðsifjabókinni merkir kúpa
skálarlaga ílát; hauskúpa; hjálmur; e-ð hvolflaga,
og ætti því strangt tekið einungis að ná til hins kúpta,
efri hluta höfuðsins. Samkvæmt hinni miklu læknis-
og líffræðiorðabók Wileys nota sumir líffærafræðing-
ar heitið craniuin sem samheiti á höfuðbeinunum
öllum. Aðrir undanskilja neðri kjálkann og enn aðrir
greina á milli kúpubeina, ossa cranii, og andlitsbeina,
ossa faciei. Rétt er einnig að minna á latneska heitið
neurocranium, sem þýtt hefur verið sem heilakúpa í
líffæraheitunum, og cavitas cranii, sem fær þýðinguna
kúpuhol.
Intracranial finnst bæði sem sjálfstætt uppfletti-
orð í íðorðasafninu, og er þá eingöngu tilgreind
þýðingin innan hauskúpu, og sem hluti af ýmsum
samsetningum, en þá eru ýmist tilgreindar þýðing-
arnar innan höfuðkúpu eða innankúpu-. Rétt er að
benda á að þýðing íðorðasafnsins á abscessus
intracranialis er óheppileg, höfuðígerð, því að ís-
opia, nœrsýni, og hyperopia, fjarsýni, án nokkurra
skýringa.
Ekki er ætlunin að gera lítið úr hugmynd lista-
mannsins, en líklegra er að öldungurinn Esjan hafi
tapað nærsýni sinni og þurfi þess vegna lesgler-
augu frá efri árum Halldórs, en ekki nærsýnisgler-
augun frá yngri árum hans. Hitt er svo annað mál
að við hin getum haft gott af því að klifra upp á
Esjuna og horfa úr fjarska á samfélagið okkar í
gegnum nærsýnisgleraugu Halldórs.
Lbl 1998; 84: 690
lenska heitið höfuð vísar ekki sérstaklega inn í
höfuðkúpuna. Betra er að nota innankúpuígerð
eða innankúpukýli. Heitin kúpuígerð og kúpukýli,
eru nothæf til styttingar þegar ljóst er hvað við er
átt, en vísa þó ekki sérstaklega inn í kúpuna.
Mein, meinsemd
Latneska heitið laesio, sem tekið hefur verið upp í
ensku sem lesion. merkir meiðsl, sár, skemmd, skaði
eða ögrun. Umfjöllun Iðorðasafnsins er afar formleg:
löskun, vefskemmd. Formgerðar- eða starfsum-
skipti afvöldum sjúkdóms. Oftast notað um mynd-
breytingar. Undirritaður hefur leitast við að nota
heitin mein eða nicinscnid þegar því verður við
komið. Samkvæmd þessu má nota íslenska heitið
innankúpumcin til að þýða enska heitið intracranial
lesions. í formlegum texta mætli einnig nota inein-
senidir innan höfuðkúpu seni kaflaheiti.
Calvaria
Framanritað var ekki fyrr komið á blað en undir-
ritaður varð áhorfandi að umfjöllun um latneska
heitið calvaria í umræðuhópi á Alnetinu. Starfsbróðir
vestan hafs hafði leitað álits annarra barnameina-
fræðinga á greiningu á fósturvanskapnaði, þar sem
hið sjaldgæfa fyrirbæri acalvaria, höfuðkúpuleysi,
kom fyrir. í einu svarinu kom fyrir heitið calvarium
og var það þar notað sem eintöluorð, en notandinn
fékk að bragði miklar skammir fyrir.
Undirritaður hefur nú flett upp í öllum tiltæk-
um orðabókum og í líffærafræðiheitunum, Nomina
Anatomica, og staðfest að skammirnar áttu rétt á
sér. Heitið er komið úr latínu, skylt lýsingarorðinu
calvus. sköllóttur og eintalan er sem sagt calvaria
og fleirtalan calvariae. í líffærafræðiheitunum er
calvaria þýtt sem kúpuhvolf og birtist þar í beina-
fræðinni undir neurocranium. Undir calvaria birt-
ast svo einungis hvirfdbein, ennisbein og skeljar-
hlutar hnakka- og gagnaugabeins. (Framhald í
næsta blaði.)
Lbl 1998; 84: 798
104
Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87 105