Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Qupperneq 108

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
tunnur. Ensk-íslensk orðabók Arnar og Örlygs
gefur svo íslensku þýðingarnar: 1. tunnuhlað,
stokkar (fyrir tunnu), 2. gálgakrani, rennikrani,
hlaupaköttur, 3. (við elciflaug) skotturn.
Hugmyndir
Að auki hafði Birna fengið tillögurnar gjörð eða
baugur á þeirri forsendu að myndlampinn gengi á
braut umhverfis sjúklinginn við myndatökuna, en
hún var ekki alveg sátt við þær. Birna hringdi í Is-
lenska málstöð, en sagðist ekki hafa fengið tillögur að
sínu skapi. Hún fékk þó vilyrði fyrir hugmynd sinni,
heitinu lykja, og lagði málið fyrir undirritaðan til um-
hugsunar og úrvinnslu. Þá voru farnar nokkrar ferðir
fram og aftur um Samheitaorðabókina, en ekki
fannst neitt ósamsett orð, sem undirrituðum líkaði til
að nota um brú, grind eða ramma af þessu tagi. Næst
lá fyrir að finna orð eða orðhluta í samsett heiti.
Hugmynd kom fram um að eitthvert af orðunum hús,
stokkur eða virki gætu hentað. Þá mætti nota orðið
sneið til að vísa í sneiðmyndatökuna. Án þess að orð-
lengja þetta frekar eru eftirtaldar hugmyndir settar
fram: sneiðhús, sneiðstokkur eða sneiðvirki.
Lykja
Við heitið lykja hefur undirritaður þau andmæli að
það sé of almennt, ekki nógu gagnsætt (eða nógu
skiljanlegt) og of líkt orðinu lykkja. Undirrituðum
finnst að samsetta heitið sneiðlykja gæti frekar geng-
ið, af því að það hafi ákveðnari tilvísun í sneiðmynda-
tæknina. Um smekk er þó erfitt að deila og það sem
þarf að gera, er að taka allar hugmyndirnar til vand-
legrar og fordómalausrar umhugsunar, hugsanlega
prófa heitin í nokkur skipti og láta síðan á það reyna
hvert þeirra skilst best og fer best í daglegu starfi.
Æskilegt er að nota fyrst samstarfsmenn og síðan
„notendur heilbrigðisþjónustunnar11 sem ráðgjafa
eða beinlínis sem tilraunadýr.
Slæða! Pappír!
Undirrituðum er það stöðugt og takmarkalaust
gremjuefni þegar notuð eru heitin „slæða“ fyrir
enska orðið slide og „pappír“ þegar verið er að vísa í
fræðilega ritgerð eða grein (E. paper). Vissulega má
vísa til þess að slæða sé: blœja, þunnt (nœr gegnsœtt)
efni, en óttinn við framhald á hugmyndasnauðum
yfirfærslum úr ensku rekur undirritaðan þó til mót-
mæla. Heitin skyggna og grein eru stutt, lipur og vel
skiljanleg. Hvað er að því að nota þau?
Loks má nefna að heitið glæra virðist orðið fast
í sessi um það sem lagt er á myndvarpa til sýningar
á vegg eða tjaldi. Þegar við á má svo nota heitin
litglæra og litskyggna.
Lbl 1998; 85:83
íhlutun, spennuleysir
HPWjfl ÁSMUNDUR BREKKAN HAFÐI SAMBAND
liA^A vegna texta sem hann var að vinna við og
þar sem fyrir kom hugtakið „interventional
radiology“. Enska nafnorðið intervention er komið
út latínu þar sem sögnin intervenire merkir að
komast á milli. í Ensk-íslenskri orðabók Arnar og
Örlygs er enska sögnin intervene: 1. koma á milli,
vera á milli. 2. blanda sér í mál, skerast í leikinn,
ganga á milli, reyna að koma á sœttum. I texta
Ásmundar virtist þýðingin á sögninni intervene að
skerast í leikinn eiga best við, en í Islensku
orðtakasafni Halldórs Halldórssonar er eingöngu
gefin merkingin: hlutast til um mál í því skyni að
binda endi á það. í íslenskum orðatiltækjum Jóns G.
Friðjónssonar eru hins vegar tvær merkingar: taka í
taumana, hafa afskipti af e-u með afgerandi hœtti.
Blæbrigðin eru því allt frá því að stöðva alveg, eins og
þegar hestur er stöðvaður með því að grípa ákveðið í
taumana, yfir í það að grípa afgerandi inn í einhverja
atburðarás, án þess endilega að stöðva hana.
Ný tækni og nýjar aðferðir í röntgenfrœði hafa
gert það að verkum að ekki er lengur eingöngu um
„hlutlausar rannsóknir" að ræða, röntgenlœknirinn
er einnig farinn að grípa beint inn í atburðarás og
hlutast til um meðferð sjúkdómsbreytinga með að-
gerðum sínum. Það er þessi tegund röntgenfræði
sem nefna má interventional radiology. íðorða-
safn lækna tilgreinir þýðinguna inngrip fyrir inter-
vention, en Orðanefndin hefur síðan einnig lagt
fram heitið íhlutun, sem bæta þarf inn í viðkom-
andi hefti (H-K). íhlutunarröntgenfræði er ekki
beinlínis lipurt heiti, en það er þó ekki lengra en
hið erlenda, hvort heldur er í stöfum eða atkvæð-
um talið.
Surfactant
Á gömlum og snjáðum minnismiða fann undirritaður
hugmynd að íslensku heiti á því efni eða þeim efna-
flokki sem surfactant nefnist. Hugmyndin er senni-
lega frá Sigurði V. Sigurjónssyni, röntgenlækni, kom-
in og vildi hann bæta um betur vegna þeirra þýðinga
sem er að finna í íðorðasafni lækna: 1. yfirborðsvirkt
efni, 2. lungnablöðruseyti.
í Orðabók Arnar og Örlygs finnst orðasam-
bandið surface-active agcnt. íslensk þýðing er ekki
gefin heldur lýsing: yfirborðsvirkt efnasamband
108 Læknablaðið/ fylgirit 41 2001/87