Læknablaðið : fylgirit - 01.02.2001, Síða 130

ÍÐORÐAPISTLAR LÆKNABLAÐSINS 1-130
Dægradvöl IV
„Yfirleitt á að haga
klæðnaði í hverju
landi eptir landshátt-
um, en ekki eptir
útlendri tízku.“
„Klæði geta ekki
sjálf hitað iíkamann.
Þau gjöra einungis að
hindra líkamshitann
að rjúka burt. Þau
fataefni eru því
hlýjust, sem leiða illa
hita.“
„Ullarnærföt ættu
allir að nota hér á
landi bæði vetur og
sumar.“
„í stórhríðum á
veturnar er áríðandi
að klæða sig svo, að
ekki næði eða snjói
inn á mann beran.“
„Sérstaklega þarf
að vanda útbúnað um
háls, hendur og fætur,
því þar næðir mann
helst.“
„Ef kvennfólk fer
út í stórhríð og ætlar
sér lengri leið, er sjálf-
sagt að það klæði sig í
öllum aðalatriðum
eins og karlmenn.
Góðar brækur eru á
við mörg pils.“
Ymislegt smálegt
I PETTA SINNIÐ ER ÆTLUNIN AÐ SEGJA FRÁ
ýmsum minni háttar verkefnum sem borist
hafa á undanförnum vikum, ýmist í tölvu-
pósti, símleiðis eða munnlega á fömum vegi. Flest
hafa verið leyst með því að fletta upp í Iðorðasafninu
og fyrirspyrjendur hafa fengið svörin jafnóðum.
Sjálfnæmi
Spurt var um íslenskt heiti á autoinimune disorder
og autoimmune disease. Fyrirspyrjanda var ljóst að
Iðorðasafn lækna notar heitið sjálfsnœmi um
autoimmunity en fannst heitið sjálfsnœmissjúk-
dómur nokkuð stirðlegt. Undirritaður sagðist
sammála og sjálfur sleppa einu „s“-i. Vísað var í
þýðingu Orðanefndar á alþjóðlegu sjúkdóma-
heitunum, ICD-10, frá 1996, sjálfnæmissjúkdómur.
Þar er þýðingin á disorder einnig samræmd svo
autoimmune disorder verður sjálfnæmisröskun.
Hér á röskun vel við þó ekki sé það jafn ásættanlegt
í ýmsum öðrum heitum, svo sem þunglyndisröskun
og kvíðaröskun (sjá pistil 115, Lbl 1999;85:835).
Vöðvabólga
I tölvuskeyti var spurt um enskt heiti á því fyrirbæri
sem vöðvabólga nefnist á íslensku. Nánari skýring
fylgdi ekki og undirritaður varð að skálda í eyðurnar.
Beint lá við að benda fyrirspyrjanda á gríska heilið
myositis (mys: vöðvi, og -itis: bólga) sem tekið hefur
verið óbreytt upp í ensku. íðorðasafnið birtir reyndar
íslenska heitið vöðvaþroti með flettiorðinu myositis,
þó vöðvabólga sé oftast notuð í samsetningum. I
svarinu var þess einnig getið að í daglegu tali væri oft
ekki gerður greinarmunur á ósértækum vöðva-
verkjum, myalgia, og vefjafræðilegri bólgu, myositis.
Tvíblind rannsókn
I öðrum tölvupósti var spurt um íslenskt heiti á ensku
samsetningunni double-blind. Hún er oftast notuð
til að lýsa klínískum rannsóknum, sem þannig eru
skipulagðar að hvorki rannsakandi né sjúklingur fær
að vita hver fær virka meðferð og hver fær óvirka
meðferð, til dæmis lyfleysu. Hefð er komin á meðal
lækna að nefna slíka rannsókn tvíblinda. íðorða-
safnið birtir þetta heiti, en getur þess einnig að slíka
tilraunaaðferð megi nefna ókynnisaðferð. Vafasamt
er að það heiti muni ná vinsældum.
Multicenter
Sami aðili spurði um íslenskt heiti á multicenter og
var þá að vísa í rannsókn þar sem margar læknis-
fræði- eða vísindastofnanir tækju þátt. Undirritaður
stakk upp á fjöl- fyrir multi- og stofnun fyrir center.
Multicenter study yrði þá fjölstofnanarannsókn eða
-athugun. Upp rifjaðist reyndar að Asbjörn Jónsson,
130
Læknablaðið / FYLGIRIT 41 2001/87
yfirlæknir, hafði fengið úrlausnina tilvísunarmiðstöð
til að leysa verkefnið referral center (sjá pistil 95, Lbl
1997;83:852). Gaman væri að vísbendingum um aðrar
hugmyndir.
Launkrabbamein
Pedro Riba, læknir á Akureyri, sendi tölvupóst
snemma í haust og setti fram tillögu að íslensku heiti
á latent carcinoma, fullmynduðu krabbameini sem
ekki hefur gefið sig til kynna á neinn hátt og ekki gert
neinn óskunda (sjá pistil 118, Lbl 2000;86:64). Um
heitið launkrabbamein er ekki nema gott eitt að
segja, en tillaga Bjarna Bjarnasonar, sem kynnt var í
umræddum pistli, var leynikrabbamein.
Sinarbólga
Þýðandi nokkur var að fást við þýðingu af íslensku
yfir á ensku og sendi tvö heiti úr lista yfir sjúkdóma,
sem tillekið lyf ætti að lækna, sinabólga og
sinaskeiöabólga. Hafði þýðandinn fengið þær upp-
lýsingar hjá lækni að sinar gætu ekki bólgnað og því
væri ekki um tvö aðskilin fyrirbæri að ræða. Vildi
þýðandinn samkvæmt því nota einungis eitt heiti á
enskunni. Því var fljótsvarað að íðorðasafn lækna
geymdi bæði heitin, sinarbólga og sinaskeiðabólga
(sinaslíðursbólga). Hið fyrra væri nefnt tendinitis
eða tendonitis á fræðimálinu og hið síðara
tenosynovitis eða tendovaginitis.
Háræöastjarna
Þá barst loks fyrirspurn frá tryggingarfélagi um
hvernig þýða ætli spider naevi. Því var einnig
fljótsvarað að spider naevus (ft. naevi) væri lítil
háræðameinsemd í húð, greinótt eða stjörnulaga,
sem líktist svolítið kónguló (e. spider). Meinsemdin
getur fundist í tengslum við lifrarsjúkdóm, sérstak-
lega skorpulifur. íðorðasafn lækna nefnir hana
hárœðastjörnu.
Dægradvölin
Dægradvölin í síðasta pistli var úr Læknablaði
Guðmundar Hannessonar, prófessors, frá árunum
1902-04. Blaðið handskrifaði hann og „hekto-
graferaði“ og sendi síðan læknum á Norður- og
Austurlandi, en Guðmundur var þá starfandi á
Akureyri. í nóvemberblaði sínu árið 1903 fjallar
hann um „hæmaturi“ með fyrrgreindum hætti.
Dægradvöl IV er heldur yngri. Spurt er um
höfund hnitmiðaðra athugasemda um klæðnað
manna.
Lbl 2001; 87: 77
*