Tímarit Máls og menningar - 01.05.1945, Side 58

48
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sem höfundur býr sér til sjálfur vegna verks síns, svo fremi hann fái menn til
að trúa henni. Hitt þykir stéttarbróður hans á tuttugustu öld skrýtnara hve
hugsunarlaust hann skrifar uppúr einhverskonar gamalli lögformálahók stefn-
ur og víglýsíngar, þannig að þær greinir fljóta með, sem ekki eiga við í sög-
unni: stefnt fyrir víg Ilelga Njálssonar útaf öllum tegundum sára, einsog talin
hafa verið í lögbókinni, holund, heilund „eða“ mergund, í stað þess að nefna
það eitt sára sem við átti; ennfremur hin furðulega innsetníng formáladæmis-
ins „yfir höfði Jóni“. Þó er kanski skrýtnast að hann skuli „gleyma" að láta
stefna fyrir sjálfa Njálsbrennu, einsog Lehmann hefur bent á.
Sama máli gegnir þegar hann misskilur nafn Darraðarljóðs: hyggur Dörr-
uð“ mann sem kvæðið sé helgað; virðist ekki heldur taka eftir því að kvæðið
stángast við textann, — enda skoðun fræðimanna sú, að Darraðarljóð sé ekki
ort útaf Brjánsbardaga, heldur orustu sem háð var hjá Dýflinni milli Nialls
Glundubs og Sigtryggs konúngs I. tæpum hundrað árum áður (919). Þetta
óviðjafnanlega snildarkvæði, sem Suðureyar hafa gefið íslenskum bókment-
um, innsett í söguna svo lítið ber á undir lokin, minnir á standmyndir þær
sem ég áðan gat og ónefndir listamenn földu stundum á syllum efst uppí rjáfr-
um kirknanna eða á stöllum að baki turnunum.
23
Þó segja megi um íslenskar fornsögur, og þá vitanlega fyrst og
fremst hinar bestu þeirra, að þar sé styttra bil milli orðs og hlutar
en í öðrum samtímabókmentum má aldrei gleyma því að raunvísi
og raunsæi eru óþektar hugmyndir í skáldskap miðalda og mynd-
list. Áður en skáld fer að segja sögu býr hann ósjálfrátt til mynd,
segir síðan frá því sem gerist á myndinni. Alt gerist eftir forskrift.
Heimur miðaldanna er óafstæður, öllum fyrirbrigðum skipt í fastar
greinar. Sagnfræði miðaldanna er háð sömu lögum; hún ákvarðast
af guðfræðilegri heimsmynd og háspekilegri kenníngu, rökfræði og
rökþróunarfræði, aldrei rannsókn; takmörkin milli hins sannfróð-
lega og ímyndaða eru óljós, eins þótt menn kjósi heldur að hafa
hið sannara. Forsendur miðaldanna til að vita hið sanna um lilut
voru ærið veikar. Vísindi voru ekki til. Menn sjá hlutina í stíl-
bundnu formi og myndrænni afstöðu hvern til annars, sjá þá skálds-
augum og skilja þá listrænt, ekki raunrétt samkvæmt eðlisfræðinni;
alt er niðurskipun, formúla, sjónleikur. I verkum þeirra renna hlut-
irnir í mót eftir hinum sígildu reglum þjóðsögunnar. Það er æsileg
mynd, mjög færð í stíl, sem fornsöguhöfundur hefur í huga þegar
hann lýsir því hvernig hetja klýfur aðra í herðar niður eða hlutar