Tímarit Máls og menningar - 01.05.1953, Síða 102

92
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
lendingum á okkar dögum, og skemmtileg er frásögnin í Lárentíus sögu
biskups, þar sem segir frá því, þegar Lárentíus, síðar Hólabiskup,
gerði vini sínum Jóni Flæmingja, er var klerkur Þrándheimsbiskups,
dálítinn grikk sökum vankunnáttu hans í norrænni tungu. Jón þessi var
flæmskur, eins og viðurnefnið bendir til, og „talaði allt á latínu, frans-
isku eða flæmsku,“ eins og sagan segir. í Lárentíus sögu (11. kap.) segir:
„Lárentio þótti mikil skemmtan, að hann (þ. e. Jón Flæmingi)
brauzt við að tala norrænu, en komst þó lítt að.“ Síðan segir frá því,
að Jón vill sækja um lausa prestsstöðu í staðnum og ráðfærir sig við
vin sinn Lárentíus og segist ætla að tala á þessa leið við sóknarfólk
sitt, þegar hann bjóði því að halda langaföstuna: „Nú er komin lentin,
hvern mann kristinn komi til kirkju, geri sína skriftin, kasti burt konu
sinni, maki enginn sukk, nonne sufficit, domine?“ (Er það ekki nóg,
herra ?)
Þá hló Lárentíus.
Síðar segir, að Jón bað Lárentíus — á latínu — að kenna sér að
heilsa upp á íslenzkan leikmann þar í staðnum á norræna tungu. Lár-
entíus biskupsefni gat ekki stillt sig um smáhrekk og segir: „Heilsaðu
honum svo: fagnaðarlaus, kompán.“
„Eg undirstend,“ sagði Jón, „að þetta mun vera fögur heilsan, því
gaudiurn er fögnuður, en laus er lof.“ (Þessi tvö orð, gaudium og laus,
eru latnesk, en klerkur gætti þess eigi, að -laus á íslenzku hefur allt aðra
merkingu en latneska orðið laus, sem láknar hrós eða lof, en bæði orð-
in, hið latneska og hið íslenzka, hafa verið borin fram eins á þessum
tíma). Síðan gekk klerkur að íslendingnum, er hann vildi heilsa,
„klappandi honum á hans herðar, og mælti: „Fagnaðarlaus, kompán.“
Hinn hvessti augun í móti og þótti heilsanin eigi vera svo fögur sem
hinn ætlaði.“
II
Indóevrópskar tungur, yfirlit
Gizkað er á, að indóevrópsk mál séu töluð af um einum milljarði
(1000 milljónum) manna, og þau eru aðalmál hins hvíta manns, er
tekið hefur sér yfirráð yfir fólki af öðrum litarhætti. Þessi yfirráð
valda því, að í fjölmörgum þeim löndum, sem hvítir menn hafa ráðið