Tímarit Máls og menningar - 01.12.1965, Page 9

Flétt blöðum jarðsögunnar
samkvæmt rannsóknum á Tjörnesi ættu að vera um 3.5 miljónir ára siðan
kúfskelin kom að Italíuströndum. Það er margur fróðleikur skráður á spjöld
íslenzkrar jarðfræði, og margt af því er næsta gagnlegt og fróðlegt fyrir fleiri
en íslendinga.
Mér þykir Tjörnes hafa sögu, að segja. Og nú skil ég að þú hefur átt erindi
að Beringssundi. Það hejur verið gaman að bera saman bœkur jarðsögunnar.
En hverjar eru aðrar niðurstöður eða nýjungar í rannsóknum ykkar?
A Tjörnesi eru þrenn meginlög úr sandsteini og öðru setbergi, og eru þau
aðgreind af allþykkum syrpum af blágrýtislögum. Neðsta og elzta setlaga-
syrpan eru Tjörneslögin, þá koma Furuvíkurlögin og efst og yngst eru Breiða-
víkurlögin.
Elztu jökulminjar á Tjömesi er að finna í Furuvíkurlögunum, sem eru 2.4
—3 miljónir ára, en alls hafa meginjöklar sennilega farið 10 sinnum yfir
Tjörnes á þeim tíma sem liðinn er síðan. Hér er um tvær nýjungar að ræða.
í fyrsta lagi hefur lengd hins eiginlega jökultíma verið talin 600.000—1
miljón ára. Samkvæmt rannsóknum á íslandi og í Alaska má telja að hann
sé þrisvar sinnum lengri. Reyndar finnast eldri menjar jökla í báðum þessum
löndum, t. d. hér á landi í gili Litlu-Botnsár í Hvalfirði og sennilega er jökul-
ruðningslag undir blágrýtinu í kolli Esju einnig eldra, svo eitthvað sé nefnt.
Nýjustu rannsóknir annars staðar í heiminum ber mjög að sama brunni um
lengd jökultímans, en aðstaða til að aldursákvarða jökulminjar munu hvergi
vera betri en hér á landi, svo er jarðeldinum fyrir að þakka.
I öðru lagi hefur nú alllengi verið talið að jökulskeið jökultímans séu
4 eða 5. Á Tjörnesi teljum við vera minjar um 10 jökulskeið. Sá er munur á
Tjörnesi og hinum „klassisku“ svæðum að þar eru hin einstöku jökulruðn-
ingslög hulin hraunlögum, svo að jöklar á yngri jökulskeiðum hafa eigi náð
að aflaga og eyðileggja eldri ruðningslög. Þessu er víðast annars staðar
öðruvísi farið. Þar þekkjast vel eingöngu minjar síðasta jökulskeiðs og hins
næst síðasta, en þá urðu jökulskildirnir stærstir. Minjar frá fyrri jökulskeið-
um eru því víðast huldir yngra j ökulruðningi og raskaðar. Við Beringshaf
hagar þannig til að jökulminjar eru nokkuð strjálar, enda jöklar ávallt verið
smáir þar. En rannsóknir á sjávarseti frá hlýviðrisskeiðum þar benda til
svipaðs fjölda jökulskeiða og á Tjörnesi.
Er nú ekki ráð að hvíla sig um stund á jarðsögunni. Hvernig er umhorfs
við Beringshaf og hverjir búa þarna og hvað hafa þeir fyrir stafni. Mig lang-
ar helzt til að spyrja eins og gert er í upphafi að Vínviðnum hreina: „Hvernig
247