Tímarit Máls og menningar - 01.12.1965, Side 67

Kalt strið
ina. Hann gat því ekki stillt sig um að skjóta inn stuttri athugasemd í hinum
hógværa tón, sem honum var eiginlegur:
„Og þó deyja menn eftir sem áður.“
En Valur lét ekki þessa hljóðlátu mótbáru trufla sig á hugsanaferli sínum:
„Og fólkið, sem elst upp við þetta öryggi, við hagfelldar ytri aðstæður, víta-
mínrikt viðurværi, hóflega vinnu, leyst undan þrúgandi ótta og ídeólógíum,
það verður miklu föngulegra og fríöara en nokkur kynslóð á undan.“ Hann
leit ertnislega á mág sinn og bætti við: „Náttúrlega þegar undan eru skildir
nokkrir skeggjúðar í peysu.“
Reynir brosti aðeins og fyrtist ekki hót við skeytið. En eigi að síður sá
hann aftur ástæður til að koma með athugasemd:
„Ekki skal ég bera á móti því, að vel haldin ungmenni með blómlegar
kinnar og fjör í fasi verki þægilega á augað, en þó get ég ekki að því gert,
að mér finnst fegurðarhugsjón nútímans helzt til einhliða. Það mætti kannski
segja grunnfærin. Þegar metin er mannleg fegurð nú á dögum virðist mæli-
kvarÖinn um það bil hinn saini og sá, sem viðhafður er á gripasýningum.
Menn mæla lengd og gildleika einstakra líkamshluta, reikna út hlutföll og bera
saman við töflur. Þessar aðferðir eiga sjálfsagt fullan rétt á sér, þegar um
er að ræða nytsemi búpenings, en ég held, að fegurðin verði ekki höndluð í
lölum. Fegurðin er óútreiknanleg, ef svo má segja. Hún er undur, sem kann
að birtast manni þar, sem maður á hennar sízt von. Ég skal segja þér, ég kom
til dæmis einu sinni að dánarbeði, og þá lukust í fyrsta sinn upp augu mín
fyrir hinni háleitu fegurð sumra dýrlingamynda frá miðöldum.“
„Fegurðarsmekkur málara hefur nú löngu verið meira en lítið skrítinn,“
anzaði Valur og hélt síðan áfram eftir stutta þögn:
„Ein plágan, sem nútíminn er loksins að létta af mannfólkinu, er þessi and-
hælislega dýrkun á þjáningunni, dýrkun, sem búið er að berja og sefja inn í
menn um aldir og árþúsundir. Þar var eitt hugmyndakerfið að verki.“
„A nokkur nokkuð skilið nema sá sem hefur þjáðst?“ spurði Reynir með
heimspekilegri stillingu.
Valur hugleiddi inálið og svaraöi síðan uppgefinn:
„Það er víst ofvaxið mínum jarðlega skilningi að botna í svona tali.“
Nú leit Jarl upp eftir langa þögn og mælti, um leið og hann dæsti þungan,
enda orðinn nokkuð móður af drykkjunni:
„Meðan íslendingar röltu á eftir fé, ortu þeir ljóð og glímdu við óræðar
gátur tilverunnar. En nú, þegar þeir eru hættir að umgangast sauðskepnuna
^ flestir hverjir, hafa þeir sjálfir gert lífsviðhorf hennar að sínu.“
20 TMM
305