Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 26

og fyrri hluta þeirrar tuttugustu.11 Fylgis-
menn þessara eldri kenninga reyndu að
sanna að uppruna sagnanna mætti rekja til
fornra germanskra hetjukvæða. Þar sem
sagan frá hinni myrku fortíð germanskra
þjóða fram til íslendinga á 13. öld liggur um
margar aldir áður en ritun kom til hafa þess-
ir meginlandssinnar tilhneigingu til að
halda fram munnlegri varðveislu.12
Annar flokkur meginlandssinna byggir á
hugmyndum eldri bókfestumanna og líturá
sögurnar sem afsprengi bókmenntalegrar
þróunar sem varð í frásagnaraðferðum á
tólftu og þrettándu öld í latínumenningu
kirkjunnar. Samkvæmt þessu hafa króníkur,
heilagra manna sögur, hómilíur og sögur
sem bárust til Islands á tólftu öld ásamt
frönskum rómönsum sem komu eftir 1226,
eftir því hver kenningin er, verið mönnum
fyrirmynd að frásagnarhætti fornsagna.
Þeir fræðimenn nú á dögum sem halda fram
þessu viðhorfi skipast í flokka eftir því
hvort þeir fylgja þeim hugmyndum sem
Bjöm M. Olsen eða Paul V. Rubow settu
fram á fyrstu áratugum tuttugustu aldar.
Þessir tveir frumherjar bókfestukenningar-
innar voru sammála um að seinni tíma bók-
legar fyrirmyndir frá meginlandinu hefðu
haft úrslitaþýðingu fyrir íslendinga til þess
að þeir sköpuðu miklar bókmenntir. Björn
M. Ólsen lagði áherslu á innlendar nýjungar
og mikilvægi innanlandsþróunar; Paul V.
Rubow hneigðist til að gera meira úr tengsl-
unum við evrópska menningu.11 Þessu
seinna viðhorfi hefur verið haldið á loft af
Lars Lönnroth og Carol Clover.
Tengslin við meginlandið eru vissulega
mjög mikilvæg í rannsóknum á íslenskum
miðaldabókmenntum. Hinar rituðu bók-
menntir frá þrettándu öld bera þess án efa
merki að hafa orðið fyrir hugmynda- og
menningarlegum áhrifum frá meginland-
inu. En það verður hins vegar að gera eftir-
farandi greinarmun sem er bæði mjög
mikilvægur og rökréttur: eðlilegt er að gera
ráð fyrir erlendum áhrifum, einkum frá
kristilegum latínumenntum, í hinum rituðu
sögum; hitt er svo annar handleggur að
halda fram að erlendar frásagnarfyrirmynd-
ir hafi verið nauðsynlegar til þess að Islend-
ingar færu að segja nákvæmar sögur um
merkilega atburði í sínu eigin þjóðfélagi.
Aður en við förum að athuga undirstöðu
frásagnarinnar í sögunum þurfum við að ýta
til hliðar þremur grundvallarforsendum
sem gjarnan má finna í rannsóknum á form-
gerð fornsagna. Ein forsendan er að sögur
hafi verið ætlaðar þröngum hópi bók-
menntamanna. Þessi hugmynd kom upp hjá
fræðimönnum sem mótuðu kenningar sínar
á tímum hinna miklu nýlenduvelda á fyrstu
áratugum tuttugustu aldar. Þeir álitu að á
milli læsra og ólæsra þjóðfélaga væri djúp-
stæður, vitsmunalegur munur. Þessir fræði-
menn, sem skrifuðu áður en vettvangsrann-
sóknir nútímans komu til, gerðu ráð fyrir að
áheyrendur í munnlegri menningu væru
vitsmunalega einfaldir og gætu ekki fylgst
með flókinni sögu. Önnur forsendan er að
sögur eins og þjóðsögur og epísk kvæði
fylgi föstu og samfelldu mynstri: kynning,
átök, ris o.s.frv. Slík kenning um heildar-
mynstur á aðeins við á mjög almennan hátt
og kemur að litlu haldi við greiningu sagna.
Sú hugmynd að frásagnarmynstur í Islend-
ingasögum miðist við eitt epískt ris er líka
villandi því í formgerð sagnanna eru mörg
dramatísk ris og leitin að aðalrisinu er mjög
huglægt, nútímalegt og fræðilegt viðfangs-
efni. Þriðja forsendan er að sögumar eigi
upptök sín í útlöndum.
Með því að leggja forsendur af þessu tagi
til hliðar losnum við undan því að líta svo á
að í hverri sögu séu ein átök mikilvægari
fyrir frásögnina en önnur. Það gerir okkur
kleift að kanna atburði sagnanna í ljósi
þarfa áheyrenda og sögumanns án þess að
þurfa að skilgreina sérstaklega ákveðna
24
TMM 1990:2