Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Page 33

sem getur vísað í sjálfa sig og látið tvennum
eða fleiri sögum fara fram samtímis. Með
því að vinna út frá þessum hugmyndum sem
fræðilegum grunni ákvarðar hún að hinn
ólæsi íslendingurhafi ekki haft hæfileika til
að segja lengri sögu en þættir eru. Hún
skilgreinir þátt sem lengstu munnlegu sögu
sem hægt er að segja í eðlilegri tímaröð.
Samkvæmt þessu viðhorfi höfðu íslending-
ar fyrir ritöld enga hefð fyrir tillærðri upp-
setningu sagna og lagabálka. í þeirri
munnlegu hefð sem þeir bjuggu við var því
ekki að finna þau frásagnarmeðul sem
þurfti til þess að hægt væri að setja saman
sögu úr þeim litlu brotum sem hefðin
geymdi. Á meðan Lönnroth tengir bygg-
ingu sagna við deilumynstur þá líkir kenn-
ing Clover um frásagnarbyggingu íslend-
ingasögum við riddarasagnaefni og tekur
ekki mið af íslenskum þjóðfélagsaðstæð-
um. Þeim möguleika er ekki velt upp að hið
skapandi afl sem liggur að baki þess að
menn settu saman lausamálsfrásagnir megi
að hluta rekja til þess að áheyrendur þurftu
á frásögnum að halda sem fjölluðu um
þeirra eigin áhugamál og héfðir.33
Samanburður Clover á rómönsum og ís-
lendingasögum byggist á almennri notkun
á samþættingu atburðarásar í þessum bók-
menntagreinum en hún tengir einnig heild-
arbyggingu sagnanna við flókið mynstur
dróttkvæða og list víkingaaldar sem þróað-
ist áður en ritlist breiddist út á Norður-
löndum. Hún skrifar: „Lausamálstexti
sagnanna er að vísu blátt áfram og eðlilegur
og endurspeglar mynstur úr munnlegum
frásagnarstíl; en heildarskipan sögunnar er
augljóslega ekki jafn blátt áfram. Hún
stendur nær hinu margbrotna mynstri í orð-
færi dróttkvæða og efnislegri list víkinga-
aldar en menn hafa almennt áttað sig á.
Raunar virðist smekkur fyrir þessari sam-
fléttun hafa lifað lengur í list orðsins en í
efnislegum listum því að skreytilist vík-
ingaaldar hnignaði ört á elleftu öld, að
minnsta kosti sem opinberlega viður-
kenndu listformi." (bls. 91) Þegar hér er
komið verður erfitt að fylgjast með tenging-
unni milli rómönsu og íslendingasögu.
Bæði er að engin tengsl eru á milli rómansa
og orðfæris dróttkvæða og eins hitt að orð-
færi dróttkvæða er bundið af háttum, hend-
ingum, stuðlasetningu, kenninganotkun og
þörf fyrir að flækja myndmálið og slíta það
í sundur — næstum allt þetta forðast lausa-
málssögurnar.
Til að skýra hin „margbrotnu mynstur" í
samfléttuninni þróar Clover mjög almenna
hugmynd um samþættingu atburðarásar
sem er grundvöllur að greiningu hennar á
sögunum. Hún skilgreiningar „þátt“ sem
línulega frásögn af einhverju tagi sem segir
frá persónu, stað eða hugmynd og kemur
fyrir oftar en einu sinni í sögu. Af skilgrein-
ingu hennar vaknar sú spurning hvort það
sé margt sem ekki er hægt að setja undir
þessa línulegu flokkun. Skilgreining hennar
er svohljóðandi:
Þáttur getur verið stuttur formáli að
öðru eða heil ævisaga eða yfirlit um
atburði og getur þá staðið einn og sér
sem sjálfstæð frásagnarheild. í seinna
tilvikinu er frásagnareiningin rofin og
tekin upp síðar og rýfur þá aðra frá-
sögn sem er aftur vikið til hliðar — og
síðan tekin upp að nýju og rýfur þá
þriðju frásagnareininguna. Þáttur get-
ur líka verið persóna eða hópur pers-
óna (fjölskylda, berserkir, flokkur
árásarmanna), eða staður (Bergþórs-
hvoll, skip, konungshirð), eða óljós
vísbending um söguþráð (eins og í
Eyrbyggja sögu og Heiðarvíga sögu)
— raunar hvaðeina sem búast má við
að sagt sé frá í einu lagi en er í stað þess
fleygað niður. Þættir eru ekki heldur
fastbundnir af formi: þeir skiptast og
renna saman eftir því sem sagan þróast
(eins og til dæmis í Njáls sögu þar sem
TMM 1990:2
31