Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Page 68

að skýra uppruna Hómerskviða en hafa síð-
an fengið miklu almennara gildi og verið
notaðar víða. Meginkenning bókarinnar er
að kvæðamenn á munnlegu stigi læri ekki
utanað, orð fyrir orð, höfundarlaus kvæði
um fornar hetjur heldur styðjist þeir við
formúlur og fastmótuð frásagnarmunstur
og frumyrki því með nokkrum hætti í hvert
sinn sem þeir flytji kvæði sín. Kenning
Lords, sem nefnd hefur verið munnlega
kenningin, varð síðan aflvaki nýrra rann-
sókna sem hafa byggst á því að styðjast við
vettvangsrannsóknir á munnlegri varð-
veislu í stað þess að sitja heima við skrif-
borðið eða í sófanum og hugsa upp hvernig
líklegast sé að þeirri varðveislu sé háttað.
Það hefur komið í ljós að slíkar upphugsað-
ar leiðir, hversu „líklegar“ sem þær virðast
vera í augum hinna lærðustu manna, eiga
sér oft litla stoð í raunveruleikanum.
Parry og Lord voru langt frá því að vera
fyrstir til að taka eftir þeirri aðferð við
varðveislu og flutning kvæða sem Lord lýs-
ir í bók sinni og sama aðferð hefur verið
staðfest síðan í vettvangsrannsóknum ann-
arra manna. Lord var hins vegar fyrstur til
að setja saman heilsteypta kenningu út frá
rannsóknum sínum og uppgötvunum.2 Það
er því óumdeilt að mynstrið sem Lord lýsir
er í grundvallaratriðum rétt.
Deiluefnin eru samt ærin og þær spum-
ingar sem einkum þarf að glíma við eru
þessar:
1. Eru þau lögmál sem Lord lýsir algild
fyrir munnlega varðveislu?
2. Hvemig er háttað samspili munnlegrar
menningar og ritmenningar?
3. Er hægt að nota vettvangsrannsóknir á
lifandi munnlegri hefð í nútímanum til að
útskýrafyrirbæri úrfortíðinni frá þeim tíma
þegar munnleg menning ríkti?
Þó að þessum spumingum sé að nokkru
leyti enn ósvarað er fráleitt að halda fram
að kenning Lords hafi verið hrakin.
Lýsing Lords á ekki viö öll
munnleg samfélög
Fyrst eftir útkomu The Singer ofTales var
því haldið fram að hin munnlega kenning
Lords ætti við alla munnlega varðveislu
kvæða og sagna í öllum samfélögum og á
öllum tímum. Sjálfur reyndi Lord að halda
aftur af mönnum sem vildu draga svo víð-
tækar ályktanir af athugunum hans enda
hefur komið í ljós að ýmsar aðrar leiðir eru
hugsanlegar við sköpun og varðveislu
kvæða á munnlegu stigi en þær sem Parry
og Lord rannsökuðu hjá sagnasöngvurun-
um í Júgóslavíu. Til dæmis hafa menn stað-
fest að önnur lögmál virðast ráða þegar
nafngreind skáld yrkja kvæði út af ákveðn-
um tilefnum, fyrir ákveðna höfðingja og til
að flytja við ákveðin tækifæri. Við slíkar
aðstæðureroft mikið ásig lagt til að tryggja
orðrétta varðveislu með samæfingu stórra
hópa og má jafnvel líkja slíkum flutningi
við æfð leikrit.3 Fyrir íslenska fræðimenn
gætu þessar rannsóknir verið ákaflega
gagnlegar því að ekki er útilokað að þær
skýri tilurð og varðveislu sumra goða-
kvæða og enn frekar dróttkvæða sem nafn-
greind skáld ortu, oft til að bera lof á
höfðingja, lífs eða liðna, og flytja við sér-
stök tækifæri við konungshirð. Slíkar að-
stæður kalla á allt aðra tækni við varðveislu
kvæða heldur en þegar menn kveða undir
frjálsum bragarháttum um fornar bardaga-
hetjur sem allir kannast við.
Slíkar viðbótarupplýsingar breyta þó
engu um það að kvæðamenn Lords varð-
veita sín kvæði með þeim hætti sem hann
lýsir. Munnlega kenningin er því ekki hrak-
in þó að menn hafi dæmi þess að við
ákveðnar aðstæður á munnlegu stigi sé
reynt að varðveita texta orðrétt.
I þessu sambandi er rétt að minna á að
orðrétt varðveisla er ekki vandalaus enda
þótt menn í munnlegum samfélögum leggi
sig alla fram. Dæmi eru um að heilir skólar,

66
TMM 1990:2