Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Síða 92

anda upp á nokkuð annað en billegar rök-
brellur til að sýna fram á að listrænt mat
sé ekki bundið á klafa geðþóttans? Hann
hefur ekki bent á neina þá aðferð em nota
má til að gera upp á milli listaverka. En
þá vil ég afturkalla leyfið sem ég gaf
Kuhn og minna á það sem hann segir um
val milli vísindakenninga. Ekki ertil nein
allsherjar formúla fyrir slíku vali. Skyn-
semi í vísindum felst í yfirvegaðri beit-
ingu þumalfingursreglna. Tilvísun til þess
veruleika sem kenningarnar fjalla um
hjálpar okkur ekki hætishót því við þekkj-
um hann aðeins eins og hann birtist í
þessum kenningum. Því er sú staðreynd
að listdómar hafa engan veruleika feg-
urðar að bakhjarli engin röksemd fyrir
sjálfdæmishyggju. Skynsamlegur list-
dómur byggir, rétt eins og dómur um gildi
vísindakenninga, á yfirvegaðri beitingu
þumalfingursreglna. Segjum að ég segi
„Málverk X er betra en Y því þótt Y sé
málað af meiri kunnáttu, þá er X frum-
legra og ferskara.“ Hér reyni ég að beita
tveim reglum, „frumleikareglunni“ og
„kunnáttureglunni", vega og meta gildi
þeirra í ákveðnu tilviki. En nú er frum-
leikareglan ný af nálinni og tæpast for-
senda listsköpunar. Og eru ekki reglur
listanna að jafnaði ónákvæmari en reglur
vísindanna? Sjálfsagt er það rétt en samt
tel ég að til séu fáeinar nokkuð nákvæmar
reglur um listsköpun. Það er t.d. ekkert
vildarefni hvort menn telja falskan söng
góðan eða vondan. Sá sem segir að falsk-
ur söngur sé betri en ófalskur hefur ein-
faldlega ekki skilið hvað söngur er því
falskur söngur er misheppnuð tilraun til
að syngja. Að vísu er hægt að nota falskan
söng sem aðferð til að hræra upp í fólki
eins og Nina Hagen hefur gert, en ekki að
gera slíkan „söng“ að nýju viðmiði fyrir
góðan söng.
En þótt sjálfdæmishyggjan verði að
gjalti fyrir hæstarétti rökvísinnar og skyn-
semin verði tæpast gerð brottræk úr ríki
listanna verður því vart á móti mælt að
smekkur hvers og eins vegur meira við
ljóðaval en við val milli vísindakenninga.
Vísindaleg þekking vex, að minnsta kosti
afstætt við viðmið eða markmið rann-
sóknaráætlana, en listskilningur okkar
dýpkar tæpast í tímans rás. „En fátt er svo
með öllu illt . . .“, kvarðafæðin gefur
listnjótendum færi á að vinna úr list með
eigin hætti. Ég segi stundum bæði í gamni
og alvöru að góður gagnrýnandi sé maður
sem kann að kveðast á við skáldin! Hann
leikur sér að ljóðum skálda sem yrkja í
leiðslu. Hann stundar hug-leiðslu, leiðir
hugann frá tákni til tákns á langri vegferð
um ljóðið.
Upplýsing tjáningarinnar,
tjáning upplýsingarinnar
Samt getur skáldskapur upplýst bæði hug
og hjörtu. Heimspekingarnir Jiirgen Hab-
ermas og Albrecht Wellmer segja að listir
geti kennt okkur að sjá hið hversdagslega
með nýjum hætti.12 Við lærum að sjá með
glöggu gestsauga. Og áðurnefndur Paul
Feyerabend segir að við skiljum aðeins
heiminn með því að bera hann saman við
draumaheima.13
En höfuðhlutverk skáldskapar á vorum
dögum er tjáning, ekki upplýsing. Vilji
skáld boða skoðun er oftast betra að skrifa
pistil en angra lesandann með rímuðum
ritgjörðum. Innblásinn af Max Weber seg-
ir Habermas að nútímamenning greinist í
þrjú meginsvið: vísindi, siðferði og listir,
90
TMM 1990:2