Tímarit Máls og menningar - 01.06.1990, Blaðsíða 105

menntimar einsog hverja aðra stjóm-
málahreyfingu og reynt var að finna
sannleik, ekki svo ólíkan sannleikanum
sem stjórmálamenn veifa í tíma og ótíma.
En því má á hinn bóginn ekki gleyma að
nýraunsæið hafði ákveðnu jákvæðu hlut-
verki að gegna. Það tengdist margvísleg-
um þjóðfélagslegum umbótum órofa
böndum og var meðal annars afurð þeirrar
vitundarvakningar sem átti sér stað á
meðal kvenna. Um leið þýddi það að ýms-
ir þjóðfélagshópar, sem almennt séð
höfðu ekki verið á mælendaskrá bók-
menntanna, tóku til máls. Þá átti það sinn
þátt í að gera ýmis feimnismál að fremur
hversdagslegum viðfangsefnum og með
áherslu sinni á hversdagslífið víkkaði það
á vissan hátt út svið skáldsögunnar.
En að líta á bókmenntimar sem ræðu-
stól eða umræðuvettvang fyrir þjóðfé-
lagsleg sannindi eða ósannindi stríðir í
raun gegn innsta eðli þeirra. Hvers vegna
nýraunsæið varð jafn sterkt á Norður-
löndum og raun bar vitni má eflaust rekja
til þeirrar pólitísku vitundarvakningar
sem átti sér stað, auk þess sem hafa ber í
huga að sterk hefð er fyrir því í norrænum
bókmenntum að litið sé á þær sem um-
ræðuvettvang fyrir þjóðfélagsleg mál-
efni.
En að líta á bókmenntirnar
sem rœðustól eða umrœðu-
vettvang fyrir þjóðfélagsleg
sannindi eða ósannindi stríð-
ir í raun gegn innsta eðli
þeirra.
Fyrir síðustu aldamót grundvallaðist
hið norræna raunsæi á þeirri kenningu
Georgs Brandesar að bókmenntimar ættu
að gefa rauntrúa mynd af veruleikanum
ásamt því að taka upp vandamál til um-
ræðu. Kenningar Brandesar hleyptu
fersku Iofti um sali norrænna bókmennta
og áttu sinn þátt í að gera þær að stórveldi.
En það er með þær kenningar einsog svo
margar aðrar: teknar upp hráar tæpri öld
síðar eru þær sem skrípamynd af sjálfum
sér.
Á sínum langa þróunarferli hefur frá-
sagnarlistin verið sá vettvangur þar sem
þræðir sögunnar mætast og andinn lifir. í
þeirri margflóknu og verkskiptu veröld
sem við búum í er skáldskapurinn ef til
vill síðasti stallurinn þar sem hægt er að
standa og segja í anda endurreisnarmanna
og Fomgrikkja: Ekkert mannlegt er mér
óviðkomandi.
Það þarf því engan að undra þó skáld-
skapurinn tjái það sem máli skiptir á ann-
an hátt en fréttastofur fjölmiðla. Beri
menn til dæmis saman fréttir frá „þriðja
heiminum“ við skáldverk þaðan gefur það
síðamefnda allt aðra mynd af ástandinu. í
skáldskapnum stendur maðurinn and-
spænis ofureflinu en fréttimar sýna að-
eins ofureflið einsog það birtist.
Sú endurreisn frásagnarlistar, sem hér
hefur verið minnst á, á sér sínar félags-
legu rætur og hefur sinn pólitíska boð-
skap, því það sem hefur kallað frásagnar-
gleðina fram, eru einmitt þær aðstæður
sem heimurinn býr við. Eyðileggingin
sem vofir yfir mannkyninu og sú tilfinn-
ing að nú standi það á krossgötum hefur
fætt af sér þá löngun að færa jafnt stóra
sem smáa atburði í letur og segja sögur
þannig að við finnum að heimurinn, þrátt
TMM 1990:2
103