Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 276

Bókadómar
vafasamar. Fornleifafræði hefur fyllt eilítið
upp í myndina en þær upplýsingar eru einnig
takmarkarðar. Frægasti forleifafundurinn er
liklega steinkista Esmanazar II með áletrun
frá Sódon á 5. öld f. kr.
Saga þjóöarinnar á járnöld
Skipta má sögu þjóðarinnar á járnöld í
tvennt. 1) Frá komu sjávarfólksins á 12. öld
fram til árásar Assýrínga á ríkið árið 876. 2)
Frá árás Assýrínga fram til sigurs Alexand-
ers 332. Eftir þann tíma urðu borgirnar
hellenískar. Við höfum litlar upplýsingar um
komu sjávarfólksins frá vestri. Sumir fræði-
menn telja að það hafi haft þau áhrif að
Fönikíumenn fóru að sækja sjóinn, en aðrir
telja að sjómennska hafi þegar verið til stað-
ar. Það er hins vegar óumdeill að koma sjáv-
arfólksins breytti pólitísku landslagi svæðis-
ins því að þau ríki sem þar voru fyrir féllu og
í stað þeirra urðu til nýjar pólitískar eining-
ar eins og Filistear, Aramear og Hebrear. Eft-
ir komu sjávarfólksins og aðlögun þessarra
tveggja menningarhópa hófst gullöld Fönik-
íumanna og urðu borgir Fökikíu loks lausar
við afskipti og yfirráð annarra leiðtoga eða
þjóða.
Til eru tvær frásagnir frá Egyptalandi af
ferðum til fönikískra borga sem og frásaga af
ferð Tíglats Pílesers I (Assýríukonungs) frá
um 1100 þar sem talað er um hafnarborgir
Fönikíumanna og viðarsölu þeirra. Borgim-
ar Týrus, Sídon, Byblos og Aradus eru þar
t.d. nefndar á nafn. A þessum tíma beindu
Assýringar viðskiptum sínum mikið til vest-
urs og jókst þá hagur Fönikíumanna. Það var
síðan á 9. öld að útþensla Assýringa hófst
fyrir alvöru. Arið 876 lagði her Asumasirpals
II allt N-Sýrland undir sig og áfram vestur,
allt til sjávarstrandarinnar. Þar með urðu kon-
ungar Týrusar, Sídonar, Byblosar og eykon-
ungsdæmisins Aradusar skattskyldir Assýr-
ingum.
Stjóm Assýrínga var frekar mild, en þeir
réðust aðeins inn í borgir sem neituðu að
greiða skatt. Það er ekki fyrr en á tíma San-
heribs (704-681) að heimild finnst um umsát-
ur og eyðileggingu fönískra borga. Þrátt yfir
yfirráð Assýringa héldust viðskiptatengsl við
Egyptaland en Fönikíumenn gættu samt hlut-
leysis og tóku t.d. ekki þátt í hernaðarbanda-
lagi Egypta gegn Assýríu.
Nebúkadnesar (604-562) Babýlóníukon-
ungur náði völdum yfir Fönikíu, Sýrlandi og
Palestínu eftir að yfirráðum Assýringa
sleppti. Hann beitti sama bragði og Assýring-
ar. Borgir fengu að vera óáreittar ef þær borg-
uðu skatt sinn, að öðrum kosti var ráðist á
þær. Babýloníumönnum gekk illa að halda
Fönikíu vegna ásælni Egypta, en það er
mögulegt að Egyptar hafi náð yfirráðum í
nokkur ár á tíma Neko II (610-595). Yfirráð-
um Babýlon lauk svo stuttu seinna með sigri
Persa árið 539. Tímabil yfirráða Persa var
friðar- og hagsældartímabil.
Siglingar og nýlendur
Fönikíumenn eru frægastir fyrir siglingar sín-
ar en þeir virðast hafa komið upp nýlendum
um allt Miðjarðarhaf. Enn eru miklar forn-
leifarannsóknir á þessu svæði og því á margt
eftir að koma í ljós. Nýlendubyggðir virðast
hafa byrjað á 11. öld f. Kr. en fomleifafræð-
ingar hafa samt ekki enn fundið borgir sem
voru reistar fyrir 8. öld. Hvati nýlendustefn-
unnar gæti verið offjölgun, en einnig gætu
viðskiptalegar ástæður legið að baki. Á Kýp-
ur voru t.d. auðugar kopamámur og á Spáni
var að finna silfur, tin og kopar. Einnig sigldu
þeir með sinn eigin varning. Fönikíumenn
fóru mjög víða og hafa minjar um þá t.d.
fundist á Kýpur, Spáni, Norður Afríku,
Möltu, Sikiley og allt til Marokkó. Nýlend-
ur sem þessar voru helsti hvatinn að vexti og
útbreiðslu púnverskrar menningar í vesturátt.
Fyrstu tengslin við Hebrea sem vitað er
um er þegar Híram, konungur Týrusar, sendi
Davíð sedrustré, trésmiði og steinhöggvara til
að reisa sér höll (2Sam 5:11). Davíð og
Salómon fengu einnig mikinn sedrusvið frá
Sídón og Týrus fyrir musterið en það var síð-
an reist á tíma Salómons (lKon 5; lKro
274