Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Page 108

rithöfund, Guðna Jónsson prófessor, Stefán G. Stefánsson skáld, Jóhannes
úr Kötlum skáld og Guðmund Finnbogason prófessor.12
Helgi hreifst afkenningum sænska vísindamannsins Emanúels Swedenborg
(1688-1772) og vitnaði oft til hans í skrifum sínum. Swedenborg er oft
talinn undanfari þess spíritisma sem vinsæll varð á seinni hluta 19. aldar.
Hann var hálærður náttúrufræðingur á þeirra tíma mælikvarða en eftir að
hann varð fyrir vitrunum úr andaheimi sneri hann sér að ritstörfum um
trúarleg málefni og sambandið milli þessa heims og annars og taldi sig geta
lýst nákvæmlega ríki himna og helvítis. Taldi hann sig vera í beinu sambandi
við anda og engla að handan og fékk hjá þeim upplýsingar um handanheima
sem hann lýsti með orðfæri og nákvæmni vísindamannsins. Swedenborg
taldi hefðbundnar kirkjur og kirkjudeildir vera úrelt fyrirbæri og boðaði
nýja tíma og nýja kirkju, Nýju Jerúsalem, sem hann byggði á túlkun texta
sem hann rakti til Jesú Krists í Opinberunarbók Jóhannesar.13 Segja má
að heimsfræði og dulspeki Helga sjálfs svipi að ýmsu leyti til kenninga
Swedenborgs enda beita báðir fyrir sig vísindalegri orðræðu síns tíma. Eftir
daga Swedenborgs stofnuðu fylgismenn hans söfnuði sem náðu nokkurri
hylli, einkum á Englandi og í Bandaríkjum Norður-Ameríku. Ekki eru til
heimildir um að Helgi hafi gengið í slíkan söfnuð en vitað er um nokkra
fylgismenn kenninga hans á Islandi um aldamótin 1900 en það voru þeir
Björn Jónsson ritstjóri ísafoldar, síðar ráðherra, og Jón Hjaltalín, skólastjóri
gagnfræðaskólans á Möðruvöllum í Hörgárdal.14
Björn Jónsson var kjölfestan í Tilraunafélaginu sem áður er nefnt og
öflugur talsmaður spíritismans á Islandi ásamt þeim Einari H. Kvaran
ritstjóra og rithöfundi og Haraldi Níelssyni Prestaskólakennara, síðar
prófessor við guðfræðideild Háskóla Island. Ýmsir aðrir framámenn í
íslensku samfélagi voru virkir þátttakendur í þessu félagi og má þar nefna
Skúla Thoroddsen ritstjóra og Björn Kristjánsson kaupmann og bankastjóra.
I þessari starfsemi tóku einnig þátt vinir og félagar Helga frá námsárunum í
Kaupmannahöfn og má þar nefna Guðmund Hannesson lækni, Guðmund
Finnbogason heimspeking, sem áður er nefndur, og Jón Aðils sagnfræðing.
Þeir þrír síðastefndu urðu prófessorar við Háskóla íslands. Tilraunafélagið
12 Þorsteinn Guðjónsson (ritstj.), Málþing íslendinga um jyrsta heimspekinginn og framhald lífiins,
Reykjavík: Lífgeislaútgáfan, 1979.
13 James Webb, The Occult Underground, Chicago: Open Court Publishing, 1974, bls. 22—23.
14 Pétur Pétursson, „Trúarlegar hreyfingar í Reykjavík tvo fyrstu áratugi 20. aldar. Þriðji hluti.
Spíritisminn og dultrúarhreyfmgin.“, Saga, tímarit Sögufélagsins XXII, 1984, bls. 102.
106