Skírnir - 01.09.2004, Blaðsíða 9

up Páls son (um 1475–1541) kunni hins veg ar lat ínu, eins og bréf
sem varð veitt er í páfa garði ber með sér, enda hafði hann stund að
nám er lend is.5 Gerði hann sér vel grein fyr ir nauð syn lat ínu kunn -
áttu og því var það að hann sendi Giss ur Ein ars son (um
1512–1548), síð ar bisk up, til náms til Ham borg ar að læra lat ínu,
eins og fram kem ur í bréfi sem Giss ur rit aði Ög mundi á lat ínu í
Ham borg árið 1532.6 Nám það sem Giss ur stund aði í Ham borg
verð ur að telj ast til mennta skóla náms og er náms dvöl Giss ur ar þar
því ein sönn un þess að erfitt hafi ver ið að stunda slíkt nám á Ís -
landi á þeim tíma. Þeg ar Giss ur sneri aft ur til Ís lands um 1534,
hafði hann kynnst kenn ing um Mart eins Lút ers (1483–1546), og
urðu því fá leik ar með þeim Ög mundi bisk upi um skeið. Varð
Giss ur þá að sjá sér far borða með sjó róðr um en þó vænk að ist hag -
ur hans eitt hvað, þeg ar Sig varð ur (d. 1550) ábóti í Þykkva bæ bauð
hon um vist í klaustri sínu gegn því að hann kenndi sér og munk -
um sín um und ir stöðu at riði lat ín unn ar, sem hann þáði með glöðu
geði.7 Sú lat ínu kunn átta sem Giss ur hafði afl að sér hef ur vafa lít ið
sann fært hann um gildi lat ín unn ar, enda var það hann sem fyrst ur
reyndi að koma skipu lagi á skóla mál hér á landi sam kvæmt hinni
nýju kirkju skip an Krist jáns kon ungs þriðja (1503–1559), þá hann
hafði vígst fyrsti lút erski bisk up Ís lend inga árið 1542. Á ýmsu
gekk við stofn un þess ara skóla en telja má að reglu legu skóla haldi
hafi ekki ver ið kom ið á í Skál holti og á Hól um fyrr en nokkrum
árum eft ir 1550.8 Í kirkju skip an inni eru ákvæði um skóla hald í
sam ræmi við það mennta kerfi sem sam starfs mað ur Lúters, lær -
dóms mað ur inn Phil ipp Melancht hon (1497–1560), hafði mót að
fyr ir mik inn hluta Norð ur-Evr ópu. Þess vegna er ljóst að stefnt
var að því að koma á hér á landi al þjóð legu mennta kerfi í anda
húman ism ans, þar sem lat ína var í önd vegi. Þótt skól un um hefði
ver ið kom ið á fót gekk kennsl an þó ekki þrauta laust í upp hafi, þar
sem ekki voru nógu marg ir vel mennt að ir Ís lend ing ar til að taka
erlend tungumál á íslandi… 293skírnir
5 Þór ar inn Þór ar ins son 1977: 21–24.
6 Dipl. Isl. IX, 504.
7 Finn ur Jóns son 1775: 245–46. Finn ur nefn ir ábót ann Sig ur dus á lat ínu, en á trú -
lega við Sig varð Hall dórs son, ábóta í Þykkva bæ (1527–48).
8 Sig urð ur Pét urs son 1996a: 107–109.